Anton van de Wiel
- Datering van de gebeurtenis: Vanaf plm. 1830
Vroeger spraken we van: "De Hoeven". In het meervoud, want "Hoeve" kennen ze in het Tilburgs niet, dan zeggen ze hier gewoon "De Hoef"". En naar mijn gevoel omvatte de Hoeven een veel groter gebied dan nu, in de tijd dat de Ringbaan en het kanaal er nog niet waren. Onze Pa kwam uit de Hoeven en we hadden er destijds nog familie wonen. En Hoevense mensen, dat was toch weer anders dan, bijv. Hasseltse mensen (Er is overigens nog een "Hoeven" in Tilburg, nl. de Reitse Hoevenstraat).
De Hoeven, waaraan de buurt zijn naam ontleende, dat waren onder meer de Sophiahoeve, de Willemshoeve (dat werd de "Schaapskooi"), de Alexanderhoeve, de Hendrikshoeve en de Annahoeve (of Torentjeshoef). Na het overlijden van Willem II, die hier de woeste grond veranderde in bouw- en weiland, werd dit ontginningswerk aanvankelijk niet voortgezet. Later kwam dit allemaal in bezit van Caspar Houben, waarover hieronder meer.
Omdat de Leij langs de Hoeven stroomt, en wegens de geschiktheid van het water werden er hier verschillende industrieën gevestigd, onder andere wolwasserijen en wolververijen. De kleine stroom was voor Tilburg van belang geworden. Caspar Houben, een Duitser, was een van de eerste wolververs die zich aan de Leij vestigden. Hij begon klein, en haalde met een ossenkar zelf de stukken op die geverfd moesten worden. Na verloop van enkele jaren was hij welgesteld geworden, fabrikant, en, naar beweerd is, op een gegeven ogenblik de hoogst aangeslagene voor de belastingen in Tilburg.
Hij bezat bij de Hoeven uitgestrekte heidevelden, die hij met mast liet beplanten. Toen de Trappisten uit Frankrijk verjaagd werden, was Caspar Houben hun beschermer alhier. Hij bood hen drie van zijn hoeven voor gratis gebruik, voor een jaar of drie. Toen kochten de Trappisten "de Schaapskooi" en de hoeven, en bouwden hun klooster met kerk en een bierbrouwerij.
Ook het "Cenakel", een bezinningsoord voor de Tilburgers, was mede een initiatief van hem. Zijn dochter werd daar de eerste Eerwaarde Overste.
De Koningshoeven werd een buurt met veel welgestelden, die mooie villa's lieten bouwen. Jammer dat de Ringbaan en het kanaal op zodanige wijze dit gebied doorsnijden, dat van de geschiedenis al veel verloren is gegaan. Maar de straat tussen de Ringbaan en het kanaal, dus wat nu de Koningshoeven heet, is, althans voor een deel, ongerept gebleven. Hier zien we hoe vroeger het grootste deel van Tilburg er uitzag. Op sommige punten lijkt de tijd te hebben stilgestaan.
Hier lag vroeger ook de "Theetuin", opgericht door Isidoor Janssen. Het betrof een houten villa van twee verdiepingen, in gebruik als café met een theetuin, met speeltuin en een vijver waarop je met een bootje kon varen. Er waren hartige hapjes en er was trappistenbier. De theetuin was in Tilburg heel populair. De kermis was niet compleet zonder een tochtje naar de theetuin.....De Tilburgse stoomtram bracht je voor 5 centen naar de Koningshoeven en stopte bij de brug over de Leij. En verderop was het een gezellige drukke optocht van grote en kleine kermisgangers naar de Theetuin.
Maar er was meer te doen. Ieder jaar werd in de zomer in de theetuin het openluchtspel "Genoveva van Brabant" opgevoerd. Er heeft een stoommallemolen gestaan en er is eens een luchtballon opgelaten. Dat gaf me een drukte op de Hoeven..... En 's winters werd er op de Hoeven geschaatst op de ondergelopen broeklanden. Er was rijke-mensenijs en, achter de theetuin, arme-mensenijs. Denk niet te min over het standsbewustzijn van onze Tilburgse voorouders !
Maar het is allemaal voorbij.
Anton van de Wiel
De afbeeldingen:
1. Caspar Houben (1823-1899)
2. De Theetuin
3. Fabriek Verschuuren Piron
4. Ophaalbrug Koningshoeve
