Mieke-Nelie van der Heijden
- Datering van het voorwerp: circa 1800 - tot op heden -
Op de hoek van de Nieuwlandstraat en de Heuvelstraat, in het centrum, staat al heel lang een bronzen beeld van de Tilburgse Kruikezeiker.
Een scheldnaam, een geuzennaam of een bijnaam van de inwoners van de stad Tilburg ?
De Gemeente en de VVV houden het op 'bijnaam'. Deze laatste verkoopt in de VVV-winkel in de Nieuwlandstraat ook allerlei 'kruikezeikers', waarvan ik zelf de dropjes ronduit het lekkerst vindt. Heerlijk van smaak !
In 1986 werd in heel Tilburg geld ingezameld voor de vereeuwiging van de Kruikezeiker. Vele sponsoren - burgers en bedrijven - leggen de centjes (toen nog wel centen ! ) bij elkaar ... Bij Melis Gieterij in Tilburg werd het beeld (de naam van de ontwerper is me even ontgaan) ... eind 1986 begin 1987 gegoten. De initialen van directeur Jan Melis - JM - (ook bekend uit het politieke en culturele leven) staan in het beeld gegraveerd.
De naam komt volgens de gemeentelijke informatie uit het textuielverleden van de stad, waarbij menselijke urine werd gebruikt voor de wolverwerking. Door het hoge ammoniakgehalte was urine erg geschikt bij het wasproces. Maar ook tijdens het vollen en het verdern van de vol werd urine gebruikt. De textielarbeiders namen hun eigen urine - ofwel zeik - mee van huis in een stenen kruik. De bronnen lopen uiteen, tot wanneer dit gebruik van urine heeft voort geduurd.
In een acte uit 1869 wordt gesproken van "... was gewassen met een stinkende vloeistof, namelijk warme stinkende pis ... ". En zo is dit een van de oudste verhalen uit de textelgeschiedenis. Dat gebeurde overigens niet alleen in Tilburg. 'Tijdens het was- en volproces fungeerde de urine als een wasmiddel en glijmiddel. Bij het verven van de wol bevorderde de urine het gelijk verdelen van de kleurstof', zo lees ik in de bijsluiter van de dropjes in de vorm van een kruikezeiker.
Zo onlosmakelijk als Tilburg was verbonden aan de wolindustrie - zo wordt nog steeds de naam kruikezeiker aan Tilburgers zelf gekoppeld. Vooral tijdens carnaval komt men de naam veelvuldig tegen. De zelfspot van de inwoners is bijvoorbeeld ook te zien in het beeldje van de Kruikezeiker. Het eerste ontwerp dateert van 1965. omstreeks 1986 is het engiszins aangepast.
Bron: VVV TIlburg en Gemeente Tilburg
Foto's: RAT.
foto 1: Onthulling beeld Nieuwlandstraat door wethouder Driessen en
Prins Carnaval Dimpel den Eerste (Jan Willem van Spaendonck),
beiden rechts van het beeld (1987)
foto 2: Burgemeester Cees Becht verkleed als Kruikezeiker, als pop in de carnavalsoptocht (1969)
foto 3: Spotprent van onbekende herkomst (eind 18e eeuw)
foto 4: Het bronzen beeldje in de Nieuwlandstraat (1990)
foto 5: Ansichtkaart > aan hoeveel adressen in binnen- en buitenland zal deze kaart al verstuurd zijn ? Op de achterzijde stond een uitleg van de kruikezeiker
foto 6: Carnavalsbeeld van de Kruikezeiker op de Heuvel (1987).
Mieke-Nelie vd Heijden
Tilburg Wiki:
