Frans Kense
- Datering van de gebeurtenis: Rond 1920
De ‘nieuwe' spoorlijn richting Den Bosch is van rond 1920.
De eerste, de oude spoorlijn naar Den Bosch die doorliep naar Nijmegen, werd in 1881 in gebruik genomen, kompleet met stations in Berkel-Enschot en Udenhout, afb. 1 en 2. Het traject liep deels langs de Bosscheweg, afb. 3.
De krant meldde:
‘De feestelijke opening van de spoorweg van Tilburg naar Nijmegen, wordt gehouden op 2 juni 1881. Het Gemeente Bestuur en het Bestuur van de Tilburgse Kamer van Koophandel zal met de feesttrein naar Nijmegen gaan. Het bestuur van Nijmegen reist met de andere feesttrein naar hier. In Oss wordt aan de gasten van Tilburg en Nijmegen een diner aangeboden.'
Deze particuliere spoorlijn, eigendom van de ‘Nederlandse Zuid-Ooster Spoorweg Maatschappij' (NZOSM), had zijn eigen station ter hoogte op het Insulindeplein, dus naast de huidige Ringbaan-Oost. (1)
In 1884 verscheen er in de Nieuwe Tilburgsche Courant nog een aardige anekdote over de opening van deze spoorlijn. (2)
Het ‘station' van de NZOSM werd al na een paar jaar opgeheven en de spoorlijn doorgetrokken naar het bestaande station van Tilburg.
De Bosscheweg richting Berkel-Enschot, begon toen aan de (Korte) Heuvel. De bestaande gelijkvloerse kruising van de Bosscheweg met de andere spoorlijn, richting Boxtel, was gevaarlijk. Een bericht uit 1911:
‘Het paard van C. de Brouwer uit de Prinses Sophiastraat gemend door J. Simons is op de spoorwegovergang op de Bosscheweg door de trein komende van 's Bosch doodgereden. De koetsier kwam met de schrik vrij.'
Er was daar dus behoefte aan een spoorviaduct over de Bosscheweg en ook over de nieuwe Ringbaan-Oost, om het verkeer niet onnodig te belemmeren en een veilige situatie te creëren.
Door de aanleg van het Wilhelminakanaal om Tilburg ontstond er een probleem. Als de bestaande twee spoortracés, richting Eindhoven en naar Den Bosch, werden gehandhaafd waren er twee spoorviaducten, dicht bij elkaar nodig over de Ringbaan-Oost en twee spoorbruggen over het nieuwe Wilhelminakanaal. Dus een dure oplossing. Het alternatief was één spoorbrug, door de aftakking naar Den Bosch te verplaatsen voorbij het Wilhelminakanaal. Deze oplossing stond al vroegtijdig geprojecteerd. Zie gemeentekaart uit 1914, afb. 4.
Terwijl het station van Tilburg op maaiveldniveau bleef, kwam er wel een spoordijk met één spoorviaduct over de Ringbaan-Oost (afb. 5) en één spoorbrug over het Wilhelminakanaal.
Dat het spoorwegviaduct over de Ringbaan-Oost voor wateroverlast zorgde en een ‘kermisattractie' werd, blijkt wel uit afbeelding 6, uit 1922.
Op het Google Earth kaartje, afb. 7, is het eerste deel van het oorspronkelijk tracé over de Zuid Oosterstraat en langs de Insulindestraat nog te herkennen. De aansluiting van het oude op het nieuwe tracé was bij het huidige viaductje van de Kapitein Hatterasstraat, rechts-boven.
(1) ‘De Straten van Tilburg', Ronald Peeters
(2) Uit NTC van 28-9-1884
‘s Morgens van de dag van de opening was de feesttrein met autoriteiten en genodigden van hier naar Nijmegen vertrokken, om na op verschillende tussenliggende plaatsen feestelijk ontvangen te zijn, en nog andere genodigden opgenomen te hebben, tegen de avond met al de gasten naar Tilburg terug te keren. Toen het zowat tijd werd, dat de trein hier moest aankomen, werd de lelijke houten keet, welke voor ‘hulpstation' doorging en tevens het terrein eromheen, afgesloten, niet alleen voor de goede orde, maar ook met het oog op de opgestelde flessen ‘Moët & Chandon', enz, welke als erewijn moesten dienst doen!
De trein werd afgewacht door een massa volk, waarvan een groot deel zich had begeven op een weiland aan de overzijde van de spoorweg zodat de trein bij aankomst juist tussen het pseudo-station en de toeschouwers stilhield. Zij zagen dus niets dan de achterzijde van de trein. Of dit de lui ergerde, ofwel dat men nieuwsgierig was naar de speeches, weten wij niet, maar zoveel is zeker, dat nauwelijks de portieren aan de rijtuigen geopend waren en de genodigden uitstegen of een paar brutaaltjes - toch nette heren - sprongen van het weiland op de spoorweg, openden fluks de deur van een coupé en stegen in, om natuurlijk met het deftigste gezicht ter wereld aan de voorzijde weer uit te stappen. Dit onverwachte voorbeeld gaf navolging, zodat in een oogwenk een geregelde doortocht door die coupé plaats had.
Intussen hadden de conducteurs de portieren van de andere rijtuigen gesloten, en één van hun plaatse zich bij de bewuste coupé, waaruit noch immer nieuwe feestgangers te voorschijn kwamen. De man dacht wellicht eerst, dat die portier wat laat geopend was, maar toen hij enige minuten daar had gestaan, en met stomme verbazing opmerkte dat die coupé onuitputtelijk bleek, kon hij op het laatst de uitroep niet bedwingen 'Wat bl........., waar hebben die toch allemaal gezeten?' - het ging 's mans verstand te boven.
Door het lachen dat hierop volgde, en het voortdurend gejuich, dat achter de trein van het weiland opsteeg - en dat men eerst had gehouden voor eerbetoon aan de gasten - opmerkzaam geworden, werd de zaak opgehelderd en daarbij de pas voor de volgende liefhebbers afgesneden. Men had zich ook binnen het kleine stationsterrein reeds verwonderd, dat het zo ‘stampvol' was! De lezer zal hierbij wel begrijpen, dat, terwijl menig daar plechtig gesproken woord in de oren klonk, voor wie het niet bestemd was, ook niet minder tal van feestdronken in verkeerde keelgaten terecht kwamen!'
Afb. 1: Station Berkel-Enschot in 1958 (foto gem. Berkel-Enschot)
Afb. 2: Station Udenhout in 1904. (RAT-079674)
Afb. 3: Het oude spoorwegtracé (bovenste)
samen met het nieuwe tracé richting Den Bosch (tramkaart 1925)
Afb. 4: Het geprojecteerde tracé in 1914 met een verouderd ontwerp voor de Piushaven. (RAT)
Afb. 5: De nieuwe gebouwde spoordijk
richting Wilhelminakanaal, met links het eerste Tilburgse spoorwegviaduct, over de Ringbaan Oost rond 1920 (RAT-030050)
Afb. 6: Wateroverlast bij het spoorwegviaduct Ringbaan Oost in 1922 (RAT-030048)
Afb. 7: Het nog herkenbare oorspronkelijk tracé bovenlangs de Bosscheweg, lopend over de Zuid-Oosterstraat en langs de Insulindestraat en aansluitend op de bestaande spoorbaan bij het huidige viaductje van de Kapitein Hatterasstraat, rechts-boven. (afb. Google Earth)
Tilburg Wiki:
