Brockway (1)

• Datering van het voorwerp: 1926-1933

Brockway of Brok-Wee autobussen.

Honderd jaar geleden kon je als gewone burger vanaf het station naar de Hasseltse Kapel met de stoomtram. Maar ook in de richting van Goirle of Hilvarenbeek.
Daar kwam vanaf 1920 geleidelijk aan verandering in. Steeds meer ondernemende figuren begonnen een eigen lokale ‘wilde' busonderneming. Er werd beweerd dat die bussen de tramhaltes langsreden om de daar wachtende passagiers op te pikken. Hoe dan ook, de autochassis, met name die van Ford, werden steeds goedkoper en met een eenvoudige bovenbouw kon je al gauw concurreren tegen de stoomtram die dan ook rond 1935 het loodje moest leggen.

Ook omdat de ‘wilde bussen' die in de Heuvelstraat stonden te wachten op passagiers, daar voor nogal wat overlast zorgden, besloot de gemeenteraad tot het invoeren van een officiële stadsdienst. Vanaf 1923 maakten allerlei Tilburgse bedrijven een offerte aan de gemeente, maar die accepteerde uiteindelijk dat de Amsterdamse firma Brockway per 1 april 1926 zou mogen starten met drie lokale buslijnen.
Brockway Motor Company (1912-1977) was een Amerikaans productiebedrijf gespecialiseerd in het maken van chassis voor vrachtwagens en autobussen. De vraag naar bussen steeg in Europa en Brockway wilde zijn ‘bussen' in Europa leveren door zelf plaatselijk busondernemingen op te richten.
Vanuit het kantoor van de Nederlandsche Brockway Bus Maatschappij in Amsterdam, werden zo de HBBM (Haarlem, tot 1947), TBBM (Tilburg, tot 1933) en UBBM (Utrecht, tot 1937) gestart.
De plaatselijke zelfstandige Brockway-bedrijven kregen te weinig startkapitaal om goed te kunnen functioneren, met het gevolg dat de gemeenten verplicht waren om bij te springen om de busdiensten mogelijk te maken. Tilburg bij voorbeeld kocht de bussen van Brockway al snel op en verhuurde ze weer terug aan Brockway. Een handelswijze die we nu kennen bij de plaatselijke voetbalclubs, die door de verkoop van hun voetbalstadion aan de gemeente hun financiering proberen rond te krijgen.
Zo werd Tilburg al in 1927 eigenaar van de eerste zeven autobussen en vervolgens in 1930 van nog eens 6 bussen.

De Brockway routes waren:

Lijn I: Laarstraat - Korvelplein - Korvelseweg - Nieuwlandstraat - STATION - Gasthuisstraat - Goirkestraat - Heikant.

Lijn II: Broekhovenseweg - Piusplein - Heuvel - Spoorlaan - STATION - Gasthuisstraat - Lange Nieuwstraat - Koestraat - Hoefstraat - Goirkeplein (het huidige Julianapark).

Lijn III: Bredaseweg - Nieuwlandstraat - STATION - Spoorlaan - Heuvel - Bosscheweg - Insulindeplein - Lovensestraat - Oude Molen-bochtstraat - Besterdstraat - Veldhovenstraat - Wilhelminapark - Hasseltstraat.

Van deze lijnen reed lijn I om het kwartier en de beide andere eens per half uur. Later zouden die ook een kwartierdienst krijgen.

De jaarlijkse tekorten van Brockway, leverden uitgebreide en langdurige vergaderingen op van de gemeenteraad met bijbehorende lange verslagen in de krant. Eén van de problemen was de hoge snelheid waarmee gereden werd. Het college gaf daarop als reactie ‘Voor de naleving van de dienstregeling is het echter nodig, dat de tijd, welke door het wachten bij de (spoorweg)overweg verloren gaat, ingehaald wordt, hetgeen alleen geschieden kan door tijdelijk een grotere snelheid dan de gebruikelijke te ontwikkelen'
Voor de zes nieuwe 6-cylinder 24-persoons Brockway-bussen die de gemeente in 1929 voor Brockway Tilburg kocht betaalde men f 7.775 voor elk chassis en f 3.450 voor de carrosserie, totaal f 11.225. Vergelijkbare koopkracht nu, ca. € 75.000.
Om een verantwoorde beslissing te nemen vroeg men cijfers op bij andere gemeentes. Die varieerden nogal. In Maastricht kwam men met de exploitatiekosten per verreden km uit op 38,7 ct , in Apeldoorn op 30,8 ct en in Den Haag op 25,6 ct. Tilburg zat verreweg het laagste met 20,4 ct aan exploitatiekosten. Maar met een opbrengst van 17,7 ct, moest er toch door de gemeente 2,7 ct voor elke verreden kilometer bij. Vandaar de vraag in Tilburg, Brockway of Brok-Wee?

I n 1933 liep de licentie met Brockway af en verdween de TBBM. De gemeente heeft toen de exploitatie tot 1947 voortgezet onder de naam ‘Stadsdienst Tilburg N.V.'. Wel met de bussen van het merk Brockway waarvan men al eigenaar was. Als Tilburger kon je dus blijven zeggen ‘Ik neem de Brockway-bus'.
Vanaf 1947 nam de B.B.A., die de interlokale busdiensten al verzorgde, ook het plaatselijke busvervoer over als ‘Stadsdienst Tilburg B.B.A.'.

De Tilburgse bevolking reageerde positief op de invoering van het regelmatige en vrij betrouwbare Brockway busvervoer in 1926. Zie ook het Brockway-lied in de Geheugen-aflevering ‘Brockway (2)'.

Foto 1: Zeldzame foto van een Brockway-bus, hier op route 1, Heikant-Korvel bij het Wilhelminapark, rond 1930. Met dank aan Schmidlin Plus; Wilhelminapark

Foto 2: De Ford-bus in 1925 van Simons van het Smidspad. Simons onderhield een dienst tussen de Heikant en de Heuvel. Foto RAT-041491

Foto 3: Brockway-advertentie met de drie stadsroutes.
Bron: RAT, Tilburgs adresboek 1928