Mieke-Nelie van der Heijden
- Datering van de gebeurtenis: 1860 - 2000
Amper 25 km van Tilburg en Goirle ligt een land dat een echte taalgrens kent. België heeft zelfs in zijn grondwet verankerd, dat er vier taalgewesten zijn:
* Vlaams taalgewest (circa 6,5 miljoen Nederlands sprekenden)
* Duits taalgewest (circa 75.000 Duits sprekenden)
* Waals taalgewest (circa 3,4 miljoen Frans sprekenden)
* Brussels taalgewest ( waar zowel Nederlands als Frans is ‘toegestaan')
Eigenlijk hebben we in Tilburg ook een taalgrens, denk ik wel eens. Al is het geen officiële: het spoor verdeeld de stad in twee stukken, waar een ander dialect gesproken wordt, waar mensen een andere tongval hebben. Soms hebben ze andere woorden, taaldeskundigen en echte Tilburgs sprekenden weten daar veel meer van dan ik. Maar ik herinner met bijvoorbeeld uit mijn jeugd, dat ooms en tantes, neefjes en nichtjes uit Besterd en uit Loven anders praten dan wij, komend van Broekhoven I en van Oerle en Korvel.
De spoorlijn door Tilburg (zie foto's 2 t/m 9) dateert van rond 1860, waarschijnlijk waren er voor die tijd ook al taalverschillen.In het uitgestrekte gebied van de Tilburgse herdgangen, van noord naar zuid, van oost naar west waren het behoorlijke loopafstanden. Als je komend van de Heikant geen familie had op Broekhoven, dan kwam je daar nooit, denk ik.
Iedere herdgang had in de 16e en 17e eeuw al een eigen ‘kapitein', die ook als brand- en wijkmeester optrad. In tijden van oorlog en roering kreeg hij assistentie van buurtgenoten. De herdgang was eigenlijk ook een administratieve wijkadministratie, die ten dele samenviel met de gehuchten.
In de oude Historische Atlas van Noord-Brabant (herdruk 1989) zag ik de volgende namen van herdgangen, die nu nog herkenbaar zijn in enkele Frankische driehoeken in de stad:
De Schans (zelfde naam)
Quirijnstok (?)
Heikant (?)
Hasselt (nu rotonde en Hasseltplein)
Veldhoven (nu Wilhelminapark)
Goirke (nu Julianapark)
Loven (?)
Groeseind (nu parkje)
Heuvel (zelfde naam)
Korvel (Korvelplein)
Oerle (nu Transvaalplein)
Over taalkwesties gesproken: in 1944 liet de Duitse bezetter in de persoon van Seijs Inquart, de Rijksommissaris een pamplet of aanplakbiljet verspreiden in heel Tilburg in twee talen: Duits (voorop) en Nederlands. (foto 1, bewaard gebleven in het Regionaal Archief Tilburg). Zullen er nog mensen zijn die zich dat herinneren ? En die door alle Duitse aankondigingen in de periode 1940-1945 een afkeer van de Duitse taal hebben gekregen ?
Foto's via RAT Beeldonline:
1 Alleenhouderstraat (jaren 50)
2 Bels Lijntje (jaren 50)
3 Zuid-Oosterstraat (jaren 50)
4 Spoorwegovergang Heuvel - Koestraat (jaren 30)
5 Overgang Zwartvenseweg (jaren 80)
6 Aanleg spoorviaduct Heuvel - NS-plein (eind jaren 80)
7 Spoorlaan, het oude station (jaren 30)
8 Spoorlaan, het nieuwe station (jaren 60)
9 Luchtfoto in kleur (!) uit 1915 met de spoorlijn als grens tussen noord en zuid
Bronnen:
Historische Atlas NB (1989); RAT (2012); Tilburg, stad met een levend verleden (2000); Brabants Dagblad (17-12-2012)
