Anton van de Wiel
- Datering van de gebeurtenis: 2011
Het zal alweer zowat een halve eeuw geleden zijn, dat mijn broer Mart, zaliger gedachtenis, uit Australië terugkwam. De goedbedoelde humor van de Aussies tegen een Dutchman ("put the finger in the dike !") was hij een beetje zat ! We zijn toen op een zaterdagmiddag eens gezellig de drukte van onze stad ingegaan. En op het eind van de middag merkte onze Mart op: "Wittte gullie wat nou, na al die jaren, zo vreemd voor mij is ? Iedereen hier, in de winkels, op straat, overal, praat plat Tilburgs !"
De velen, die tegenwoordig uitgezwermd zijn (want er is niet alleen maar import.....) zullen, als ze eens terugkomen naar Tilburg, deze ervaring niet meer opdoen. Dat is voorbij. In de straten van Tilburg wordt heden vooral een Brabants soort Vinex-Nederlands gesproken, de taal van de nieuwe Vinex wijken; plat-Tilburgs is tegenwoordig beperkt tot de eigen kring.
En wie leert het thuis nog ? De buurten zijn veelal door allochtonen ingenomen, de (kinderen van de) oorspronkelijke mensen van 't Groeseind, de Hasselt, Broekhoven enzovoort zitten nu in kolossale flats, en hun kinderen leren op school elkaar het Vinex.dialekt.
Iemand van onder de 40, die vlekkeloos Tilburgs of Midden-Brabants spreekt, hij/zij is alleen nog te vinden in het buitengebied (en een beetje in de dorpen) en misschien nog in een enkel buurt-eiland in Tilburg.
Er wordt educatief wat aan gedaan, kinderen leren op school in het Tilburgs zingen, er zijn hobby-isten die een feestliedje of zelfs een rubriek in het Tilburgs schrijven, maar het resultaat doet allemaal zoveel pijn aan mijn goede oude ogen en oren.......
Ik heb ergens gelezen dat er in Frans-Vlaanderen ook nog wat West Vlaams gesproken wordt, met name in het buitengebied......hé, dat zijn we net ook al tegengekomen. Het is precies hetzelfde verschijnsel. Ik las ook dat de meisjes daar (uit een soort nuffigheid, sorry dames) gemakkelijker overstappen op het Frans dan de jongens. Ook dat komen we hier bij ons tegen, want ook de jongens bij ons houden in hun lompe onverschilligheid meer vast aan oude termen en woorden dan de meisjes.
Duidelijk: het Tilburgs is op sterven na dood. En een belangrijke oorzaak is onder andere ook de massale immigratie in onze stad van mensen van buiten Tilburg, van buiten Brabant, van buiten Nederland, die vooral na de oorlog massaal zijn ingestroomd. Den import, zeggen ze hier !
"Toen den import tegen pissen plassen begos te zeggen is 't gez..... begonnen !" klaagde Kees Robben al.
Het lijkt een bijzonderheid dat er vroeger in de Tilburgse herdgangen meerdere dialecten waren. Maar dr. Jac van Ginneken s.j. vermeldde 100 jaar geleden in zijn Handboek der Nederlandsche Taal ook al vier Amsterdamse dialecten in de 19e eeuw, naast het beschaafde Amsterdams (want dat was toen ook al een regionaal verschijnsel).
Ook hier in Tilburg had je, net als in Amsterdam, een "beschaafde" taal. Dat heette hier "stads". En dat was, gelukkig, duidelijk iets anders dan het "Hoog-Hollands" dat hier door protestanten, marechaussées, rijksambtenaren, en nog een handjevol gorgelende en rochelende
Bovenmoerdijkers werd gesproken.
Zo, nou weten we waar het gezegde "Stads mee Haaikaants"vandaan komt !
Op het Regionaal archief in Tilburg, waar ik met enkele andere vrijwilligers in een kamer zit, praten we meestal Stads mee Haaikaants. Thuis praat ik Tilburgs, dus zeg maar bekaant Haaikaants. Onze twee kinderen, die nu rond de 40 zijn, praten Stads. Onze schuld. We hadden ze Tilburgs moeten leren.
Door taalverschil ontstaan ook misverstanden. Een goed voorbeeld van zo'n misverstand is ook alweer gegeven door Kees Robben in volgend kort dispuut tussen moeder en dochter:
Sjaantje: "Moeder, maak munne diksjenèèr mee nor school nemen?"
De Moeder, druk rammelend mee lepels, verketten, eetgerei op den aanrecht, kortaf :"Ge gaot mar te voet......Dè moessen wij vruger ook !"
Jawel ! Wij wonen zelf tegenover een school, en om half 9 en 4 uur is het hier in de Enschotse Klaproosstraat levensgevaarlijk je neus buiten de deur te steken. Wegens een chaotische troep van auto's die de kender naar en van school voeren, daarbij kort- en fout parkeren, garages blokkeren, elkaar links en rechts passeren, enzovoort. Misschien ben ik aauwverwets, mar vur de kender is dè nie goed ! En wij moessen vruger toch ok hil dè stuk lopen ?
Tijd om af te sluiten. We zijn nog niet aan het allerlaatste hoofdstuk van het Tilburgs en andere dialecten toe. Het huidige regionale "Vinex" is in heel Nederland een tussenfase, en wee, o wee ons taalgebied, als die fase voorbij is. Het absolute vrije verkeer in het huidige Europa zal binnen een eeuw tot Balkan-toestanden leiden, waarbij de boitenlanders zich op een gegeven ogenblik gaan afvragen waar al die voorrechten voor het Nederlands in godsnaam nog voor nodig zijn........
En dan is het gedaan met de gemeentelijke subsidie voor de Stichting Tilburgse Taol !
Anton van de Wiel
De afbeeldingen:
Afb. !: Daar dachten gij en ik allebei heel even aan, toen Sjaantje vroeg of ze d'ren diksjenèèr mee mocht nemen.....
Afb. 2 en 3: Onze eerste gastarbeiders, de Duitsers, waren nog keurig tweetalig. Tijdens de oorlog hing in de Tilburgse bioscopen het bord met de tekst: Nicht rauchen - Rooken verboden.
