Blindenzorg vanuit Tilburg

• Datering van de gebeurtenis: 1859

Dit jaar (2009) is het precies 150 jaar geleden dat in Grave met "de blindenzorg" werd begonnen. Om precies te zijn: op 22 september 1859. Een begrip binnen katholiek Nederland, niet in het minst omdat er vanaf toen (o.a. via kerkcollectes) massaal gelden voor dit doel werden ingezameld. Maar door wie werd eigenlijk vanaf dat jaar deze zorg in Grave verleend? Precies! Door de fraters van Tilburg, de Congregatie van O.L.Vrouw, Moeder van Barmhartigheid, althans wat betreft de zorg voor blinde jongens. In 1882 (23 jaar later) startten vervolgens de Zusters van Tilburg, de Zusters van Liefde (van d'n Ouwe Dijk) hun zorg voor blinde meisjes, eveneens in Grave.

Beide Tilburgse Congregaties werden gesticht door Mgr. Zwijsen, de toenmalige bisschop van Den Bosch en tegelijkertijd pastoor van de Parochie 't Heike. Maar vanwaar dan die "blindenzorg" in Grave?

Er leefde toentertijd in Grave een adellijke familie, de familie de la Geneste geheten. Henriëtte de la Geneste, een ongehuwde dame, in 1800 geboren en zelf slechtziend, voelde in het midden van de vijftiger jaren van de 19e eeuw haar einde naderen en besloot haar nalatenschap aan een goed doel te schenken. Zij nam daartoe contact op met de pastoor in Grave die deze wens op zijn beurt voorlegde aan de toenmalige bisschop van Den Bosch, zoals gezegd Mgr. Johannes Zwijsen.

De Fraters van Tilburg waren inmiddels in Grave begonnen met de bouw van een klooster, school en internaat (een gesticht, zoals dat in die tijd werd genoemd) voor de opvang en opvoeding van, resp. het geven van onderwijs aan "arme wezen alsmede verlaten en minvermogende jongens". Het verzoek uit Grave kwam "als geroepen". Tezelfdertijd moest namelijk in Laren (Noord-Holland) een particulier blindeninstituut wegens gebrek aan financiële middelen worden gesloten en omdat de huisvesting van de Fraters in Tilburg niet geschikt was voor de opvang van blinden, kwam het geld van Henriëtte goed van pas. Het reeds in aanbouw zijnde instituut werd daarop snel aangepast. Helaas, Henriëtte heeft de opening van "het gesticht" niet meer mogen meemaken: ze stierf een paar maanden daarvoor. Wel werd het instituut alsnog naar haar vernoemd: het "Gesticht Sint Henricus".

Ongeveer twintig jaar later zag haar jongere neef, Mgr. H.A.A. de la Geneste, hoe succesvol deze opvang van blinde jongens was en besloot ook zijn nalatenschap te schenken voor dit doel, maar dan voor blinde meisjes. De Zusters van Liefde van Tilburg waren al sinds 1848 in Grave gehuisvest en hielden zich, vanuit hun klooster "De Wijnberg" geheten, eveneens bezig met het geven van onderwijs aan arme meisjes in dit stadje. Kort na zijn besluit overleed Mgr. de la Geneste, waardoor vanaf 1 oktober 1882 ook blinde meisjes in Grave konden worden opgevangen.

Zo kwam het dus dat de "katholieke blindenzorg" in Grave werd geconcentreerd, met de inzet van vooral fraters en zusters, afkomstig uit Tilburg. Honderd jaar lang gingen beide instituten als het ware "hun eigen weg". Een gemengd internaat kwam destijds niet overeen met de heersende gedachten in katholieke kringen. Totdat in 1982, na verscheidene pogingen, de beide instituten toch gingen fuseren. Co-educatie was (al een tijdje) het nieuwe sleutelwoord en "de kerk" was inmiddels "overstag" gegaan wat betreft de scheiding van jongens en meisjes. Sint Henricus en De Wijnberg kozen "Theofaan" als naam voor de gefuseerde instelling, als hommage aan de frater die van 1945 tot 1962 directeur was geweest van Henricus en zeer progressieve ideeën over de zorg voor blinden (en inmiddels ook zeer slechtzienden) had weten in te voeren.

Nadien (in 2001) volgt er nog een fusie onder de naam "Sensis", als gevolg van het samengaan van Theofaan met Convergo (de afzonderlijke onderwijsinstelling voor blinden en slechtzienden) en De Blauwe Kamer (in Breda), een instelling voor mensen met een meervoudige (visuele) beperking. Thans heeft Sensis (in alfabetische volgorde) vestigingen in Breda, Eindhoven, Grave, Nijmegen, Rotterdam, Sittard, Stramproy en Vught, met daarnaast nog dependances in verschillende plaatsen. Maar een volgende (landelijke) fusie "zit eraan te komen" met Visio en De Brink, beide vooral in het noorden en het midden van het land werkzaam voor mensen met een visuele beperking.

Er valt nog veel en veel meer over de geschiedenis van deze "blindenzorg" te vertellen, maar in het kader van "Het Geheugen van Tilburg", waar vooral het accent ligt op "het verleden van Tilburg" (vandaar die fraters en zusters!) wil ik het hierbij laten.

Louis Sparidans, Grave

Er zijn (uiteraard) geen foto's beschikbaar uit de tijd dat de "blindenzorg" in Grave van de grond kwam. Met medewerking van enkele medewerkers van Sensis, o.a. Marianne van Duijnhoven en Irma van Rijen, kan ik toch enkele illustraties bij dit artikel voegen, te weten

Afb. 1 Het oude Instituut "De Wijnberg" aan de Oliestraat in Grave (helemaal rechts) in gebruik van 1882 tot 1934, aan de hand van een schilderij

Afb. 2 Het oude "Gesticht Sint Henricus" aan de Hoofschestraat in Grave, zoals gebouwd in 1859, na verbouwingen nog in gebruik tot 1930, aan de hand van een ets

Afb. 3 Een portret van de stichtster van Sint Henricus, t.w. Henriëtte de la Geneste

Afb. 4 Een portret van Mgr. Henricus A.A. van Geneste, de belangrijkste donor van Instituut De Wijnberg