In het kader van het project Tilburg herinnert en herdenkt 3, 4, 5 mei 2015 heb ik het verhaal verteld van Frans van Bilsen. De tekst van dit verhaal treft U hieronder integraal aan.
Vertel het verhaal zodat iedereen weet wat er gebeurd is. Je wordt dan nooit meer vergeten.
Vandaag vertellen wij het verhaal van Frans van Bilsen, overleden op 20 januari 1944 in Venlo, 5 dagen voor zijn 33 levensjaar.
Wij: dat zijn Marijcke van Bilsen, dochter van Frans van Bilsen, en mijn naam is Gerrit Kobes, gepensioneerd archivaris. Ik heb in mijn ruim 30 jarig dienstverband bij het Regionaal Archief in Tilburg o.a. veel onderzoek kunnen doen naar situaties betreffende de 2e Wereldoorlog.
Welkom iedereen. Welkom in deze voormalige Antonius van Paduakerk, de kerk die het leven van Frans van Bilsen een andere wending zou geven. Daarover straks meer.
Franciscus Jacobus Karolus van Bilsen wordt geboren in Ginneken op 25 januari 1911 als zoon van de lokale veldwachter Karel Hubertus van Bilsen, afkomstig uit het Limburgse Neerritter. Vanuit de marechaussee is Karel benoemd als veldwachter in Ginneken.
Frans brengt zijn jeugd door in Ginneken. In 1925 gaat hij eerst naar het seminarie in Zundert, maar hij besluit om politieman worden, net zoals zijn vader. Na het gymnasium bezoekt Frans dan ook de Politieschool in Rotterdam.
In augustus 1933 wordt Frans aangesteld als agent van politie bij de toenmalige Gemeente Hillegersberg, thans Rotterdam.
Ginneken
Twee jaar later volgt een aanstelling als hoofdagent bij de politie in zijn geboortedorp Ginneken.
Hij is een intelligente , kundige en doortastende politieman en spoedig krijgt hij de leiding over het politiekorps. Hij mag de titel van inspecteur voeren. Zijn rechtlijnigheid, gevoel voor rechtvaardigheid en eigenzinnigheid brengen hem in conflict met zijn baas, de burgemeester van Ginneken.
Op 10 mei 1940 - heel Ginneken evacueert dan - vertrekt ook Frans van Bilsen met zijn gezin en enkele andere personen naar Frankrijk. Als hij echter eind juli 1940 terugkeert in Ginneken, wordt hij terstond door de burgemeester ontslagen omdat hij zonder de toestemming van de burgemeester de standplaats heeft verlaten.
Het zal niet gemakkelijk zijn om zijn politiebaan terug te krijgen. Hij overweegt om bemiddeling te vragen bij de Duitse instanties en overlegt daarover met zijn biechtvader, de Kapucijn Pater Gervasius. Na een lang gesprek geeft deze van Bilsen toestemming om zich tot de Duitsers te wenden, mits hij echter het vaderlands belang blijft dienen.
Vlaardingen
Met behulp van de bezetter wordt hij in april 1941 aangesteld als hoofdagent bij de politie in Vlaardingen. In mei 1941 verhuist het gezin naar Vlaardingen. In deze periode begint Frans met illegaal werk: hij bedenkt, schrijft en verspreidt illegale pamfletten.
Om vooral geen bedenkingen te krijgen, probeert hij sympathiserend lid te worden van de NSB en gedraagt zich soms ook als zodanig. Ook is het mogelijk dat hij wilde infiltreren in de NSB, voor inside informatie. Bij de top van de NSB constateert men dat Frans van Bilsen zich eerder anti-NSB heeft betoond en het lidmaatschap wordt hem daarom geweigerd!!
In augustus 1941 rapporteert een meerdere dat Van Bilsen gelooft in de zege van de Engelsen, naar de Engelse radio luistert en het over “die rotmoffen” heeft. Andere collega’s menen echter zeker te weten: hij is zo fout als de pest!!!
De conflicten met zijn meerderen stapelen zich op en uiteindelijk wordt hij ook hier niet-eervol ontslagen ingaande 23 januari 1942 met als reden: onbetrouwbaar. Frans is het niet eens met zijn ontslag en gaat in beroep bij de Commissie tot het geven van advies bij het opleggen van straffen.
Op 4 maart 1942 besluit deze Commissie het niet-eervolle ontslag te handhaven en op 8 maart 1942 staat Frans op straat.
Reden:
- Toonde in-disciplinair gedrag
- Zijn meerderen vals beschuldigd
- Negatief uitgelaten over de commissaris van politie
- Uit rapportage over zijn gedragingen zou blijken dat Frans onbetrouwbaar is en volkomen ongeschikt is om bij de politie te werken.
->> rapporten zijn niet meer aanwezig!!!
- de wens van de bezetter is ook om Frans te ontslaan.
Op zijn minst merkwaardig is de rol van de burgemeester. Hij neemt de taak van de Commissie waar en adviseert aan de burgemeester van Vlaardingen en dat is hij notabene zelf !!
Tilburg
In overleg met pater Gervasius (Kapucijnen Korvelseweg) vertrekt Frans met zijn gezin op 22 juni 1942 naar Tilburg. Hij krijgt een baan als portier bij de wollenstoffenfabriek van de firma Van Spaendonck. Hij kan deze baan goed combineren met zijn illegale activiteiten: hulp aan onderduikers en illegale lectuur.
Hij bedenkt, schrijft en verspreidt het illegale protestblad De Stem van Vrij Nederland. Met bemiddeling van pater Gervasius wordt drukker A. Greven (drukker van Groot Tilburg, Korvelseweg) bereid gevonden om deze krant te drukken.
Eind 1943 neemt Frans ontslag bij van Spaendonck nadat pater Gervasius hem fl. 25,00 per week als “loon”geeft. Hij kan zich nu full-time met het illegale werk bezig houden. De krant wordt fors uitgebreid en de naam wordt gewijzigd in De Stem, om verwarring met de illegale krant Vrij Nederland te voorkomen.
Englandspiel
Ongewild, raakt Frans betrokken bij het schimmige en mysterieuze Englandspiel. Vanuit Engeland zijn vanaf 1940 tientallen geheim agenten gedropt in bezet Nederland. Als gevolg van verraad zijn deze direct gearresteerd, de Duitsers zijn dus goed op de hoogte van het doen en laten van de Engelsen. De Engelsen zouden dat moeten weten, maar blijven agenten sturen. Nog steeds staat niet eenduidig vast wie nu wie voor de gek hield: de Duitsers de Engelsen, of andersom?
Deze agenten worden gevangen gehouden in het seminarie in Haaren. Twee van hen – Ubbink en Dourlein - weten eind augustus 1943 op miraculeuze wijze te ontsnappen. Zij hebben een adres van een apotheker in Tilburg maar als zij ‘s morgens heel vroeg in Tilburg aankomen, is de apotheek nog niet open.
Om niet op te vallen besluiten zij te schuilen in deze kerk, de Antonius van Paduakerk in de Hoefstraat. Pastoor Smits ontdekt de mannen en hoort hun verhaal aan. Blijkbaar is de pastoor op de hoogte van de activiteiten van Frans, want hij besluit om Frans er bij te halen. Na een lang gesprek en een grondige controle neemt Frans de zorg voor beide mannen over. Hij brengt hen naar een onderduikadres in Moergestel, later bij bakker Lauwerijssen op het Piusplein, en tenslotte neemt Frans de mannen in zijn eigen huis op.
In november 1943 brengt Frans de mannen - met hulp van de marechaussees Huub Meeuwisse en David Jonkers van de grenspost Goirle - over de grens en daarna reist hij met hen tot Antwerpen. Zelfstandig reizen de mannen via Parijs, Zwitserland en Spanje om na enkele maanden uiteindelijk veilig in Engeland aan te komen.
Nou ja, veilig, zij worden na aankomst direct gearresteerd en opgesloten!! Frans van Bilsen zou te boek staan als een verrader! De mannen worden opgesloten ter bescherming van operatie Overlord, de op handen zijnde geallieerde invasie in Frankrijk. Blijkbaar zijn er grote belangen mee gemoeid en waarschijnlijk weet Frans van Bilsen te veel!!
Signalementenblad
In oktober 1943 was er een rapport verschenen van de illegale verzetsorganisatie Orde Dienst over de gedragingen van Frans. Hij is verdacht, zijn gangen moeten worden nagegaan, wees voorzichtig, hij mag geen argwaan krijgen. Er wordt geadviseerd hem nog niet in het zgn. signalementenblad Het Contra Signaal op te nemen, het staat immers nog niet vast dat hij verkeerd is.
-> Het Contra Signaal is een ondergronds krantje - vaak in de vorm van een A4-stencil - waarin verdachte personen met foto waren opgenomen. Verdacht in de vorm van het samenwerken met de Duitsers, Gestapo-agenten, verraders etc.
Hoe het is gebeurd en wie het initiatief heeft genomen in nimmer bekend geworden, maar Frans van Bilsen wordt wel opgenomen in het Het Contra Signaal.
In de verantwoording schrijft men:
Vele van deze waarschuwingen bevatten zeer gebrekkige signalementen en vage beschuldigingen, die opsporing uiterst moeilijk maken. Wij stellen ons daarom ten doel systematisch zo nauwkeurig mogelijk signalementen, foto’s en andere gegevens te verzamelen die tot uitschakeling en terechtstelling van deze verraders aanleiding kunnen geven.
In het eerste nummer wordt men gewaarschuwd voor de activiteiten van Frans van Bilsen: Hij werd met steun van de Duitse autoriteiten hoofdagent in Vlaardingen en doet thans voorkomen alsof hij buitengewoon vaderlandslievend is en tengevolge daarvan zijn ontslag bij de politie in Vlaardingen gekregen zou hebben. Hij treedt thans op als verspreider van het illegale blad De Stem van vrij Nederland. Men neme zich voor hem in acht.
Uit deze omschrijving blijkt m.i. op geen enkele wijze dat Frans een verrader is. En als hij dat niet is, wordt hij hiermee zelf verraden, mocht Het Contra Signaal in handen van de Duitsers komen!
Maar, het kwaad is reeds geschied, hij krijgt een stempel mee van verrader, van een foute Nederlander. In feite wordt hij door het Signalementenblad vogelvrij verklaard!!
Het is Frans bekend dat hij door de ondergrondse gewantrouwd wordt en hij is druk bezig om deze wantrouwende praatjes tegen te spreken. Een verrader zou nu natuurlijk stoppen met zijn blad en andere illegaal werk, maar hij gaat door en hoopt dat het allemaal wel zal meevallen, maar dat doet het niet.
Hij laat zich niet weerhouden om op 19 januari 1944 naar zijn neef in Venlo af te reizen om illegaal materiaal te ruilen.
Via een buurman wordt Frans verwezen naar de verzetscentrale. Hij wordt daar herkend uit het signalementenblad. Men besluit om Frans te liquideren. Dezelfde avond vindt op afspraak een nep-overleg plaats, waarna hij op weg naar het adres van zijn neef wordt gevolgd door drie verzetsmensen. Voor de deur van zijn neef wordt Frans neergeschoten. Zwaar gewond wordt hij naar het ziekenhuis in Venlo gebracht, waar hij de volgende dag, 20 januari 1944, overlijdt mogelijk ook omdat hem de juiste zorg wordt onthouden.
Nawoord
De liquidatie wordt onderzocht door de Sicherheitspolizei die onder meer vaststelt dat Frans geen agent van de Duitsers is. Meteen na de oorlog ontstaat desondanks een felle discussie over de vraag of Frans van Bilsen goed of fout was. Die discussie duurt - in elk geval in Venlo - tot op heden voort, ondanks dat:
- de militaire verzetsorganisatie Orde Dienst het voor mogelijk hield dat hij een uitstekend Nederlander was;
- de grote illegale organisatie LO/LKP lang na de oorlog in het gedenkboek Het Grote Gebod toegaf dat hij ten onrechte was gesignaleerd en derhalve ten onrechte werd geliquideerd
- niemand heeft zich ooit gemeld als verantwoordelijk voor de signalering;
- de Gestapo van niets bleek te weten en niemand ooit enig verraad aan de Gestapo heeft kunnen aantonen;
- nu bekend is dat hij een van de weinige Nederlanders was, die wisten dat er in het kader van het England Spiel ernstige zaken aan de hand waren;
- vaststaat dat Frans van Bilsen uitstekend illegaal werk deed.
De liquidatie en telkens weer opdoemende, on-beargumenteerde beschuldigingen hebben grote impact gehad op Frans’ vrouw en drie kinderen - zoontje Hans was eerder overleden - die indertijd zeer jong waren. Zijn echtgenote had nota bene volop meegedaan in het illegale werk.
Opvallend is dat belangrijke stukken er gewoon niet meer zijn, ze zijn verdwenen. De waarheid over een eventueel verband met de strategie van de Engelse geheime dienst in relatie tot het Duitse England Spiel zal mogelijk nooit helder worden.
Slechts het verzetsmonument voor Noord Brabant, de St. Willibrordus kapel in Waalre, herinnert ons aan Frans van Bilsen. Zijn naam is aanwezig op een houten schildje tussen zijn collega-verzetsmensen uit Tilburg.
Terecht. Hij verdient alle eer voor zijn inzet voor het vaderland, eer die hem vaak onthouden werd. Frans van Bilsen was een uitstekende illegaal werker, die zijn inzet voor het vaderland en zijn moed met de dood heeft moeten bekopen.
Marijcke is op zoek gegaan naar de omstandigheden welke geleid hebben tot de dood van haar vader.
Doerak Film uit Venlo heeft haar activiteiten op beeld vastgelegd. Gisteren, 3 mei 2015, is deze documentaire De liquidatie van mijn vader in Venlo in premiere gegaan.
Binnenkort zal ook Omroep Brabant deze documentaire uitzenden.
Dit is het verhaal van Franciscus Jacobus Karolus van Bilsen, geboren in 1911 en ten onrechte geliquideerd in 1944, slechts 32 jaar oud.
U kent nu het verhaal, U weet nu wat er gebeurd is.
Vertel het door, zodat ook Frans van Bilsen niet wordt vergeten..
Ik dank U voor Uw belangstelling.
Gerrit Kobes.
NB: De genoemde documentaire en dit verhaal zijn deels ontleend aan gegevens uit eigen onderzoek en deels aan het onderzoek van Gerrit van der Vorst te Zeist.
Tilburg Wiki:
