Anton van de Wiel
- Datering van het verhaal: 1866 - 1963
Het paleis dat koning Willem II voor zich had laten bouwen in Tilburg, werd na zijn overlijden, in 1864, geschonken aan de gemeente Tilburg, onder voorwaarde dat er een H.B.S., genoemd naar Willem II, in zou worden ondergebracht. De grond achter het gebouw werd bestemd voor een woonwijk, die voor het paleis een passende omgeving zou moeten vormen. Dus herenhuizen, fabrikantenwoningen en zo. Aldus besliste de commissie van beheer die de nalatenschap van wijlen koning Willem II moest regelen.
De commissie had zich als "passende omgeving" rond het paleis dus een buurt van mooie statige herenhuizen voorgesteld.......Maar het dorp Tilburg (nog steeds, ondanks de verheffing tot stad in 1809!) bleek zoiets niet goed aan te kunnen. Men zat krap bij kas en maakte geen grote haast. De heer Twiss van de koninklijke commissie wilde daarom het plan liever laten uitvoeren door een particulier. En hij dacht daarbij aan Henri ("Sik") van Tulder, die in 1846/47 het nieuwe stadhuis van Tilburg gebouwd had en nu betrokken was bij de inrichting van het paleis tot H.B.S..
De gemeenteraad wist nergens van en moest in de krant (Het Weekblad van Tilburg) van 19 mei 1866 lezen dat "Sik" van Tulder, vanaf 8 juni 1866 de nieuwe eigenaar van het paleispark werd (voor 18.000 gulden). En daar waren ze bij de gemeente niet echt helemaal blij mee.
Als alles gegaan was zoals alles had moeten gaan dan had het Tilburgse centrum heden een stuk statig 19e eeuws "Beschermd Stadsgezicht" erbij gehad. Maar voor een kapitalist gelden nu eenmaal twee principes: de Vrije Economie en de Eigen Portemonnee. En daardoor sneuvelt er wel eens méér dan een Beschermd Stadsgezicht......
Van Tulder verplichtte zich de straten in het plan binnen een jaar aan te leggen en open te stellen. De huizen moesten minstens een verdieping hebben en er mochten geen fabrieken komen. Hij begon te bouwen, maar stratenaanleg, waterafvoer, verlichting, daar kwam niet veel van terecht. Toen na enkele jaren, in november 1874 aan de Sik gevraagd werd waarom er zoveel kleine onaanzienlijke woningen gebouwd waren en waarom er achterstand was in het tijdschema, gaf hij de schuld aan de gemeenteraad......Die deed niks aan de straten zodat het moeilijk was bouwmaterialen aan te voeren. En dat de notabelen geen mooi huis wilden in deze troep, sprak vanzelf !
Ondertussen was het voor de bewoners van de huisjes, vooral bij regen, het wonen heel onplezierig. En dat zal, van toen af aan al, wel wat omgekeerd selectief gewerkt hebben, wat betreft het soort publiek dat bereid was onder deze omstandigheden te wonen.
Burgemeester Jansen en wethouder Daamen waren bevriend met Van Tulder, maar konden niet voorkomen dat de Sik moest inbinden. In december 1875 was er een principe-akkoord: Als Van Tulder stoepen en straten verbeterde, zoals was afgesproken, zou de gemeente de straten overnemen. In april 1879 bleek Van Tulder de straten te hebben opgeknapt maar het duurde nog tot 9 augustus 1892 voor de overdracht plaatsvond. De Sik had ook niet voldaan aan de afspraak van een rechtlijnige verbinding met het station. En omdat de gemeente geen zin had in onteigeningsprocedures zitten we vandaag nog steeds te wachten op een snelweg Paleis-Raadhuis - Station !
Ja, dat zijn allemaal van die dingen waarin een groot dorp klein kan zijn. Met Jantje de Kapitalist als lachende derde.....
In ons artikel "Bijnamen vóór 100 jaar" van 9 juli 2007 hadden we het over A.J.M. Jacobs, en wat die vertelde over de Sik en Kuus Hersmus. Jacobs schreef rond 1920 zijn roddelverhaal over Tilburg en de Tilburgers ("Post Scriptum") en is, denk ik, van de eerste leugen daarbij niet gebarsten. Hij beschreef de verkoop van de koninklijke tuin, langs het Venspaadje en het Piusplein tot de Van Gilsstraat. Het werd door de gemeente aan een combinatie verkocht, aan het hoofd waarvan Sik van Tulder stond. Welnu, de koper was verplicht om de bestrating voor zijn rekening te nemen. Maar dat was, plat Tilburgs gezegd "lauw loene mee de klep toe"! Dus er kwam een proces. Toen verkocht de Sik, die slimmer was dan 10 dorpsburgemeesters, alles aan een straatarme donder, en wel aan "Kuus" Hersmus, stationskruier en veronderstelde zoon van Willem II. Die ging toen apetrots in alle café's rondvertellen dat deze bezitting van het vorstelijke Huis weer in de familie was teruggekeerd......
Hoe dan ook, het project Koningspark is, als gevolg van het oer-menselijke bij een of meer betrokkenen, mislukt. Het Koningspark werd de Koningswei, wel bevolkt met goei echt Tilburgs volk, mensen met warmte voor elkaar en voor hun buurt (zie de foto-reportage), maar met de reputatie van een achterbuurt. De schuld van die reputatie lag trouwens ook hier dus niet bij degenen die de buurt kwamen bevolken.
En toen er ruimte moest komen voor verkeer en zo, was er geen nostalgische reden deze buurt te ontzien. Heden vindt men er slechts asfalt, verkeerslawaai, nerveuze oversteekplaatsen en anonimiteit.
Koning Willem II draait zich niet eens meer om in zijn graf. Hij schudt zijn hoofd alleen maar even. Als je anderhalve eeuw dood bent heb je een hoop hemelse wijsheid opgedaan.
Anton van de Wiel
Bronnen o.a.: Rob Oostelbos in Brab. Dagblad 13-03-1987; Tijdschrift Tilburg 1992 (Nieuwe straatnamen); A.J.M. Jacobs in "Post Scriptum".
De afbeeldingen:
Afb. 1 en 2 (Beeldonline nrs. 9917/9920): Eerste spade voor de bouw van de kapel Koningswei.
Afb. 3 (nr. 9919): In optocht door de Prinses Sophiastraat naar de nieuwe kapel, 29 nov. 1953.
Afb. 4 (nr. 9952): Viering 10-jarig bestaan wijkwerk Koningswei in 1957. Midden: Pieta Melis.
Afb. 5. (nr. 9940): De begrafenis van de Koningswei in 1963.
