Nozems op de Heuvel

• Datering van de gebeurtenis: vijftiger jaren 20e eeuw

Via mijn zus Marianne kwam ik in het bezit van enkele boeken die met Tilburg te maken hebben. Zo ook het boek “Nozems op de Heuvel, tieners in de soos” van Mark van den Heuvel. De ondertitel, waardoor ik me zeer voel aangesproken is “naoorlogse jeugdcultuur in Tilburg, 1945 – 1965”,

Het lijkt me goed een aantal zaken uit dit boek aan de vergetelheid te onttrekken en daar wat eigen beleving (ja, ik viel volgens het leeftijdscriterium ook onder de ‘Nozems’) tegenover te zetten.

Mark van den Heuvel, geboren in 1959, heeft in 1992 onderzoek gedaan naar de gedragingen van mij en mijn leeftijdsgenoten, net na de oorlog dus.

En dat was niet mis. Hij promoveerde er in 1993 zelfs op.

Tilburg was in de jaren 40, na Eindhoven, de grootste industriestad van Nederland en dat had consequenties voor de opvoeding van de jongeren. Hij citeert over de fabrieksjeugd:

'Het bedrijf is een gemeenschap van volwassenen waar eisen gesteld worden, die meer op volwassenen zijn afgestemd. Het overplanten van de jeugdige, nog onvolwassen arbeider uit het hem beschuttende milieu van gezin en school naar het bedrijfsmilieu is als het overplanten van een kasplant naar de koude grond bij enkele graden vorst. Gevolg: bevriezing. (...) geen uitgroei naar een geestelijke volwassenheid..

Wat je inderdaad als jong jongen op de werkvloer te horen kreeg was vaak niet voor jeugdige oren bedoeld, speciaal als er vrouwelijk schoon door de met uitsluitend mannelijke arbeiders liep, waren er de bouwvakkers uit die tijd –en zij hadden toch de naam- niks bij.

Hoewel de ouders vanaf de preekstoel werden gewaarschuwd voor de verloedering van de jeugd en werd opgeroepen hun kinderen tot reden te brengen, was er o.m. door de bioscopen en later de televisie een wereld geopend waaraan ook de Tilburgse fabrieksjeugd wilde meedoen.

In 1953 werd Tilburg zelfs geconfronteerd met een heuse jeugdbende, de Riosbende (Ruzie is ons streven) die zelfs van aanrandingen van meisjes tussen de 13 en 16 jaar werd beschuldigd. Eind van dat jaar werden zo’n dertig jongens in de leeftijd van 15 tot 19 jaar aangehouden en werd de bende opgerold.

Er werd gepoogd via allerlei verordeningen ‘onzedelijk’ gedrag te bestrijden –het was bijv. verboden om met iemand van het andere geslacht op een bankje in het park te zitten en het verbod op gemengd zwemmen was tot ver in de vijftiger jaren van kracht- maar de ontwikkelingen waren niet tegen te houden.

In 1962 werd er nog een verordening van kracht om ongewenst verblijf in portieken in het centrum van de stad te verbieden.

Omdat ik al vrij vroeg verkering kreeg, ging het nozemtijdperk grotendeels aan mijn beleving voorbij, zij het dan dat mijn geliefde en ik in het Wandelpark verboden werd naast elkaar te zitten op straffe van een proces verbaal, maar ik hunkerde ook wel naar zo’n bromfiets waarmee je de “blits” kon maken.

Zo was er de wekelijkse automarkt, toen nog op het Piusplein met een speciale hoek voor brom- en motorfietsen voor het café Damrak van “d’n Juul (Prinsen)” aan het Damstraatje, schuin achter het badhuis. (foto 1en 2)

Een “vriend”van me zou me wel eens aan een goeie bromfiets helpen. Mijn bijna nieuwe fiets bleek goed voor een onderhandse ruil met een Vicky, een zeer gerenommeerd Duits merk . De proefrit verliep uitstekend. Het was een vast parcours; over de Heuvel, linksaf de Tuinstraat in, links de Willem II straat, naar het Koningsplein en via de Koningstraat weer terug.

Verkocht dus.

Op weg naar huis, ik woonde in de H. Berkvensstraat, schoot in de Dr. Schaepmanstraat de bougie met een luide knal uit de cilinderkop. Hij bleek met wat krantenpapier te zijn vastgezet. Niet meer te repareren en de verkoper was bij terugkomst op het Piusplein in geen velden of wegen meer te bekennen. Mij restte voorlopig niets anders dan jaloers naar de Zundapps de Kreidlers en zelfs de Mobylettes kijken…. maar ik had verkering.

Een volgende keer wil ik wat nader ingaan op wat werd genoemd de “onmaatschappelijke jeugd” en de “opheffende arbeid” die de jeugd in betere banen moest leiden.

Henk van Mierlo

Nuenen

foto met dank aan RAT, BeeldOnLine