Heuvelstraat 106.

  • Datering van het voorwerp: In de 19e eeuw

 

Verrassend om te zien wat de combinatie van koopaktes, archieffoto's, krantenberichten, e.d. kan opleveren. Hier een inventarisatie van het pand van Foto-Video Tuerlings, Heuvelstraat 106.

1. Familie Donders, eigenaar tot 1853

Op de locatie Heuvelstraat 106 stond tot 1853 de woning van mede-eigenaar Peter L. Donders (1804-1888). Deze was ooit begonnen als touwslager en eindigde als wollenstoffenfabrikant.
In de periode 1840-1860 nam de wollenstoffenproductie een enorme vlucht in Tilburg, waar Peter L. Donders duidelijk van heeft geprofiteerd. Later woonde hij in de Zomersstraat, het stijlvolle verlengde van de Heuvelstraat in die tijd. Toen zijn familie het Heuvelstraatpand nog bezat was hij met name bekend als hoofdman van het aloude handboogschuttersgilde Sint-Sebastiaan uit omstreeks 1500. Het gilde dat in 1851 uit handen van Koning Willem III, die lid was van het gilde, het predikaat Koninklijk kreeg.
De naam Donders was en is een veel voorkomende naam in Tilburg. Onze Peter L. Donders was geen directe familie van Peerke Donders of van de later professor Frans Donders. Toch was zijn familie in die tijd algemeen bekend, als eigenaars van het logement op de markt ‘De Gouden Zwaan', waarschijnlijk gevestigd op de hoek van de Oude Markt/Heuvelstraat, afb. 1. Diligences naar Breda, Den Bosch en Tilburg stopten hier voor het in- en uitladen en om de passagiers gelegenheid te geven om wat te gebruiken en even bij te laten komen van de vermoeiende reis over de berucht slechte Brabantse wegen.

Met de verkoop in 1853 van het pand in de Heuvelstraat trad hij op als gevolmachtigde van vier familieleden, de gezamenlijk eigenaren van het toenmalige pand aan de Heuvelstraat, wat toen ook wel de ‘Kerkstraat' werd genoemd.

In 1853 werd H.C. Domhoff de nieuwe eigenaar van deze sectie L nr. 748, tegen de aankoopsom van f. 2.200,- ; een waarde te vergelijken met een koopkracht van € 22.000,- nu.

2. C.H. Domhoff, eigenaar van 1853-1867

Carolus H. Domhoff, geboren 1815 in Gramsbergen-Overijssel kwam als winkelier in de Heuvelstraat, voor de verkoop van galanterieën; meest decoratieve goederen voor in huis.

Op 15 oktober 1853 kocht hij het pand van de familie Donders voor genoemde
f 2.200 maar twee dagen later sloot hij met één van de vier verkopers Johanna M. Donders een hypothecaire lening af van f 2.000,- . Dus met f 200,- eigen geld mocht hij zich eigenaar noemen.

Wat hij in zijn assortiment had weten we gelukkig van een advertentie in het Weekblad van Tilburg van 4 april 1868, vijftien jaar later, afb. 3 en 4, waarin hij de sluiting van de winkel meedeelde. Of zoals hij het noemde de ‘kwitering van affaire'

Tien jaar later woonde deze C.H. Domhoff als ‘particulier' aan het ‘Lange Pad', de huidige Langestraat en vervulde de eervolle officiële functie van ‘Wijkmeester van wijk Kerk' oftewel toezichthouder van de huidige binnenstad.

In 1867 werd W. Bergmans de nieuwe eigenaar van het Heuvelstraatpand.


3. W. Bergmans en zonen, eigenaar van 1867 tot 1915

Willem Bergmans (1822-1915) was een bijzondere Tilburger. Aanvankelijk was hij koster bij pastoor (de latere bisschop) Zwijsen in de kerk van ´t Heike, waar hij meer dan 60 jaar collectant bleef. Koster zijn was een eervolle functie in de oudste kerk die Tilburg had, die van 't Heike. In 1847 opende hij op instigatie van Zwijsen een handel in kerkboeken en devotionalia aan de noordkant van de Heuvelstraat.
Vervolgens begon hij in september 1864 als krantenuitgever, nog niet als drukker. De ‘eerste' krant van Tilburg, het ‘Weekblad van Tilburg' heeft vijf jaar lang Tilburg van het nieuws voorzien.

Zwijsen zal ook hier als stimulator van deze krant zijn opgetreden gezien zijn waarschuwing tegen ‘de vloed van goddeloze en zedenbedervende boeken, geschriften en dagbladen, die de argeloze lezer vaak onder schoonluidende titels wordt aangeboden' !
In 1867 kocht Willem Bergmans het pand, nu Heuvelstraat 106, met de praktische grote toegangspoort. Hier begon hij zijn eigen drukkerijtje boven de winkel in 1875, de basis voor de latere drukkerij Henri Bergmans N.V.

Uit de advertentie van 30 mei 1868, afb. 4, dus bijna twee maanden na de voorgaande 'kwitering'-advertentie, blijkt dat Bergmans in zijn nieuwe pand de kantoor- en schoolbehoefte verkocht.

In een advertentie van augustus 1912, afb. 7, voor een ‘nette dienstbode' werd het adres Heuvelstraat 106 concreet genoemd. Het gezin Bergmans was een liefhebber van een ‘goede burgerpot'.
Twee jaar voor zijn overlijden, in 1913, 91 jaar oud en in de tijd van Paus Pius X werd hij begiftigd met het kerkelijke gouden erekruis Pro Ecclesia et Pontifice.
In 1915, tijdens de Eerste Wereldoorlog en drie maanden na het overlijden van vader Willem Bergmans verkochten de zonen het pand nr. 106 aan B.E.P. Glaser voor f. 13.700,- , qua koopkracht nu ca. € 113.000,- .
Dan begint daar de lange periode van de ‘Wilhelmina Bazar'.

Foto, afb. 9 geeft een goed beeld van de Heuvelstraat rond 1900 met aan de rechterzijde nog de vroegere winkel-woonhuizen, nog met één verdieping.
Een latere opname, afb. 10, toont de toegangspoort van Bergmans ‘BOEKDRUKKERIJ', en de winkel-woning rechts ervan.
Hier zien we al, links van de poort het pas nieuw gebouwde, nu nog bestaande pand met twee verdiepingen en balkon van Heuvelstraat 104.

Boeiend om te ontdekken hoe via internet en met koopaktes de geschiedenis van een pand tot leven komt.

Afb. 1: De Oude Markt. Staalgravure uit 1859.

Afb. 2: Weekblad van Tilburg

Afb. 3: Advertentie van Domhoff van 4 april 1868 in de krant van Bergmans, het ‘Weekblad van Tilburg'.

Afb. 4: Advertentie van Bergmans van 30 mei 1868 in het ‘Weekblad van Tilburg'

Afb. 5: Briefhoofd van W. Bergmans in de Langestraat, met links-onder hoek Heuvelstraat-Langestraat (RAT-059574)

Afb. 6: St.Nicolaas advertentie uit 1881 van de boekhandel W.Bergmans, hoek Heuvelstraat-Langestraat.

Afb. 7: Advertentie voor een ‘nette dienstbode' van augustus 1912 met het adres Heuvelstraat 106 concreet genoemd. Het gezin Bergmans was dus een liefhebber van een ‘goede burgerpot'

Afb. 8: In 1913, 91 jaar oud en in de tijd van Paus Pius X werd hij begiftigd met het kerkelijke gouden erekruis Pro Ecclesia et Pontifice.
(RAT-003595)

Afb. 9: Heuvelstraat, hoek Oude Markt, rond 1900.
Aan de rechter kant van de straat het pand nr. 106, zoals dat door Domhoff en Bergmans werd gebruikt. (RAT-001159)

Afb. 10: Als boven, maar nu in 1915.
Op de poortdeur nog het opschrift Drukkerij.
Het pand, links van de poort is nr. 104, toen net verbouwd en zoals dat nu nog bestaat. (RAT-001152)