De eerste Tilburgse vliegeniers

  • Datering van de gebeurtenis: 30-11-1910

In Amerika waren de broers Wright in 1903 de eersten die het lukte om met een motorvliegtuig te vliegen. In Nederland waren er rond 1910 drie personen die konden claimen als eerste te vliegen en in Tilburg twee. Enige toelichting is dus wel gewenst.

1.a Op zondag 27 juni 1909 vloog bij Etten-Leur de Franse graaf Charles de Lambert in een Wright Flyer als eerste in het Nederlandse luchtruim. Een vlucht van 3,5 minuut, wat een redelijke prestatie was in die tijd. Dit ter gelegenheid van een personeelfeest van de suikerfabrikant Heerma van Voss in Leur
1.b Op 8 november 1909 kreeg de Delftse student Gijs Küller zijn eerste vliegles in Frankrijk. Hij was zodoende de eerste ‘Vliegende Hollander'.
1.c Op 29 juli 1910 vloog Jan Hilgers als eerste Nederlander in Nederland bij Ede.
Dit tijdens een vliegdemonstratie georganiseerd door de Haagse automobiel-importeur Verwey en Lugard.

Na deze ‘driemaal Nederland' de wat uitgebreidere toelichting bij ‘tweemaal Tilburg'.
2.b Op dinsdag 27 juni 1911 landde de Franse piloot Le Lasseur hier in Tilburg bij de Hoefstraat. Hij vloog hetzelfde model vliegtuig als waarmee Bleriot twee jaar eerder het kanaal was overgestoken. In juni was hij één van de veertig deelnemers die in Parijs waren gestart voor een ‘rondje Europa', een race over 1.700 km. Halverwege de race, op Soesterberg, waren er nog maar veertien vliegtuigen over die vervolgens via het in 1910 geopende ‘vliegterrein Molenheide' aan de weg Gilze-Rijen, naar Brussel moesten vliegen. De 27-jarige Gilbert Le Laseur de Ranzay (1884-1912), die net twee maanden zijn vliegbrevet had, raakte de weg naar Gilze-Rijen kwijt en landde hier 's morgens om ‘kwart na acht' op een klaverveld van boer Vermeer aan de Pastoor Smitsstraat, de vroegere Hoeksche straat. Volgens de krant ‘Na een oponthoud van een flink half uur, steeg hij, na informaties gewonnen te hebben, in de richting van de Molenheide weer op. De vlieger was uiterst tevreden over de ordelievendheid en hulpvaardigheid van het zeer talrijke publiek, dat deze noodlanding bijwoonde. Om echter alle ordeverstoring te voorkomen had de politie, die reeds dadelijk na de daling ter plaatse was, het terrein rondom de vliegmachine vrijgehouden.'
Binnen een uur moest hij de race staken. Door een combinatie van een motorstoring en de storm crashte het toestel tussen Alphen en Riel. Zie foto 1.
Toch heeft Le Lasseur de eer om als eerste ‘aviateur' in Tilburg te zijn geland, op 27 juni 1911.


2.a De familie van de Bergh heeft een schilderij (foto 2) in zijn bezit met de vermelding ‘Fighting the storm, Gijs Küllers ‘Antoinette' at Breda with Mr. A. v.d. Bergh - Nov. 1910'.
De eerdergenoemde Gijs Küller (geboren in 1881) haalde in april 1910 in Frankrijk zijn vliegbrevet om vervolgens vliegdemonstraties in Nederland te verzorgen. Vaak samen met de collega vliegers Hilgers, van Maasdijk, Olieslager, van Riemsdijk en Wijnmalen. Tijdens de vliegwedstrijden van 27 november 1910 tegen Koolhoven en Wijnmalen op Soesterberg was hij de snelste met een snelheid van gemiddeld 77 km/uur.
Op zijn Franse ‘Antoinette'-toestel had Gijs het vliegen geleerd. Dit Antoinette-toestel werd toen beschouwd als het meest sierlijke van de vaak onooglijke vliegmachines. Het toestel van Gijs Küller had voorin een passagiersplaats waar wel eens vrienden en bekenden met voldoende lef hun ‘spelletje Russisch roulette' mochten meespelen. Bekend was namelijk dat regelmatig vliegers die wilden trouwen, voor de keuze werden gesteld 'wat wil je, dood zijn of getrouwd' en vervolgens het vliegen opgaven.
Een vriend van Gijs was de Tilburger Adolf van den Bergh (1879-1956), mededirecteur van de BEKA-fabriek aan de St. Josephstraat en later de oprichter van de AaBe-fabriek. Of Gijs zijn vriend Adolf onder druk heeft gezet om eens te gaan vliegen of dat het omgekeerd was, is niet meer bekend. Toch heeft Adolf van den Bergh het aangedurfd om als eerste Tilburger een rondvlucht boven de Molenheide te maken, op woensdag 30 november 1910.

Foto 1: Het Bleriot vliegtuig met nr. 46 van de Fransman Le Lasseur, na een tussenlanding bij de Hoefstraat, hier gestrand tussen Alphen en Riel op dinsdag 27 juni 1911. Op de foto staat hij in het midden met zijn linkerhand op de vleugel.(Coll. J. A.M. van Eijck )
Foto 2: Artistieke weergave van het Antoinette vliegtuig met voorin de Tilburger Adolf van den Bergh en achterin piloot Gijs Küller op woensdag 30 november 1910, boven het ‘vliegterrein Molenheide' tussen Gilze en Rijen. (Coll. G.W. van den Bergh)
Foto 3: Ansichtkaart van Gijs Küller in 1910 bij vliegdemonstraties georganiseerd door de Haagse automobiel importeur Verwey en Lugard.

Bron o.a.:
Jan A.M. van Eijck ‘ Het eerste vliegmachine in Tilburg'; Tijdschrift ‘Tilburg, tijdschrift voor geschiedenis, monumenten en cultuur' 1999, nr.1, pag. 17-21

Media