Erfgoed Tilburg
Dit openingsshot vormt zo’n beetje de rode draad in de documentaire ‘De Stijle, Want …’ die filmmaakster Sophie Tooten (38) dit jaar presenteerde. Zij volgde de mannen tijdens optredens op festivals in Europa en komt tot de conclusie dat het heel bijzonder is wat zij doen: “Dat je van iets kleins zo’n sterk concept kunt maken, is een succesverhaal. Wat bij toeval ontstond, zijn zij als het ware gaan leven.”
‘De Stijle, Want …’ is een theatergezelschap dat sinds 1984 bestaat. De eerste optredens vonden plaats in het Wilhelminapark, waar ‘het’ gebeurde in en rondom een piepklein circustentje. Stuwende kracht is Harrie Verkerk, een enigszins ontvlambaar persoon met een enorme passie voor zijn werk. Rob van Gestel en Adrie Pinxten, mannen van het tweede en derde uur, zijn na een onderbreking weer terug op het oude nest.
Zij praten in termen als ‘boniseren’ (mensen lokken met spannende verhalen) en ‘parade maken’ (bombarie maken). Harrie (in de documentaire): “Dat is een beetje uit nood geboren. De wachtrijen werden steeds langer, dus besloten we die mensen te gaan amuseren. Dat begon met een beetje lullen en gaandeweg werd het een ambacht op zich. De hoofdshow was vervolgens het toetje.”
De kijker ziet beelden van mensen die gierend naar buiten komen, maar het blijft onduidelijk wat zich in de tent heeft afgespeeld. Slechts een enkele keer wordt een tipje van de sluier opgelicht. “Eigenlijk speelt het publiek de hoofdrol. Zo speelden zij ooit de aardappels uit het schilderij van Vincent van Gogh”, aldus Adrie.
“Die geheimhouding is de grote kracht”, legt Sophie uit. Zelf heeft ze alle shows gezien maar spreekt nauwelijks met anderen over de inhoud. “Praten over humor werkt niet. Het lijkt alsof iedereen dat onbewust zo voelt.” Ook Harrie legt in de documentaire uit wat een show van slechts twee minuten in een piepklein tentje zo hilarisch maakt: “Ons enige bestaansrecht is de nieuwsgierigheid van de mensheid en dat ze geheimhouden wat binnen gebeurt.” Even later zien we hem in actie als hij publiek loopt te werven:
‘It’s the greatest show on earth! You don’t have to believe me, believe them!’
Sophie ging als kind met haar ouders naar het Wilhelminapark, waar ze de show ‘Bellevue’ bezocht. Zij werd direct gegrepen door de absurdistische aanpak van het gezelschap. “Als kind heb je natuurlijk een andere beleving dan je ouders, maar ik vond het geweldig.” Op latere leeftijd kwam ze Harrie en Rob tegen in het culturele circuit. “Toen ik hoorde dat ze 35 jaar bestonden bedachten we samen dat we hier een film over moesten maken. Sophie: “Het is inmiddels immaterieel erfgoed. Iedereen die ik erover sprak heeft het onthouden. Daarnaast zijn Harrie, Rob en Adrie een bijzonder trio. Dergelijke opvallende karakters vind ik als filmmaker interessant om mee aan de slag te gaan.”
2019, Polen: Harrie loopt hevig te mopperen als het opbouwen van de tent maar niet wil lukken. Luna Luna Luna tijdens de Tilburgse kermis: Opnieuw gevloek als blijkt dat een onderdeel van de tent ontbreekt. Dan maar weer terug naar de garage.
Sophie startte het project bij Harrie thuis, gewoon aan de keukentafel. “Ik wilde vooral laten zien hoe ze werken, wat er achter de schermen gebeurt en hoe die mannen zich onderling tot elkaar verhouden. En daarnaast wilde ik natuurlijk de geschiedenis van ‘De Stijle, Want …’ belichten.”
Gerard Olthaar (in de documentaire): “Ik reageerde op een advertentie in de krant waarin een ‘veelzijdig stoepenist’ werd gezocht. Nou, dat vak verstond ik wel.”
In de loop der jaren werd de groep theatermakers steeds kleiner. Harrie trad vijftien jaar lang alleen met Gerard op. Toen die stopte zocht Harrie opnieuw contact met Rob en Adrie. Zij draaien nu afwisselend mee. ‘De Stijle, Want …’ blijkt de basis te hebben gelegd voor het vroegere festival of Broken Dreams en het nog steeds rondreizende festival de Parade.
Harrie worstelt met een veel te klein jasje, hij gaat helemaal over de rooie.
Sophie: “Die dag ging alles verkeerd. Ik mocht overal en altijd filmen, maar voor mij was dat soms wel een uitdaging. Ging ik niet over de grens? Dat is iets waar je als filmmaker bewust van moet zijn. Uiteindelijk draai ik de camera weg en dat zie je ook in de film. Het mooie was dat ik alle vertrouwen van ze kreeg. Ze wilden de film zelf pas zien bij de première.”
Het slot van de documentaire is veelzeggend. Wanneer houdt het op?
Harrie: “Ik wil wel wat minder, maar stoppen is geen optie. Maar ja, hoe moet dat dan?”
Rob: “Ik denk wel dat ik ga stoppen”
Adrie: “Dit is heel betekenisvol voor mij. Ik zal verdrietig zijn als het ophoudt.”
Voor de documentaire ‘De Stijle, Want …’ ontving Sophie Tooten een bijdrage uit een Fonds Erfgoed Tilburg.
Tekst Theo van Etten
