Anton van de Wiel
Datering van de gebeurtenis: 1311 - 2011
4. Oranje uit Bac.
Waarschijnlijk een broer van de in het voorgaande stuk genoemde Waltherus Bac de Baescot was Arnoldus Berthout Bac van Tilborch. Volgens het Brabantse leenregister van 1312 had hij het goed Inthout (of Inthoven, of Eijnthoven) in Tilburg in leen gekregen.
Over dit leengoed staat in het register van Strick: Het leen, gheheiten 't goet Teyntoven oft tot Inthout, mitten toebehoirten tot Westilborch ghelegen, groet tsamen in heyden, weyden ende ackerlande omtrent 9 mudzaet, liggende mitter eender syden zuydweert neven erffenisse Eelken Wevers ende mitter ander syden noortweert aen die ghemeine straete......
Dit leengoed werd (dus) ongeveer begrensd door de huidige Tulpstraat, de Borneostraat, de Ringbaan Oost en de Pelgrimspad. Aan de Pelgrimspad herinnert nog de Enthovenseweg, die loopt van de Spoorlaan naar de Nieuwe Bosscheweg, tegenover de P.F. Bergmansstraat.
Deze Arnoldus Berthout Bac van Tilborch nu, is de voorvader, niet alleen van nagenoeg heel Tilburg, maar ook van koningin Beatrix ! Jawel, gij en ik, we zijn achternichten en -neven van ons Trix. Ik ben zéér bepaald niet koningsgezind, maar we hebben er toch recht op te weten, uit wat voor nest we komen......Dank zij Wim de Bakker en Ferdinand Smulders weten we dat nu.
Arnoldus Berthout Bac van Tilborch was namelijk de oud-vader (dus vader van de bet-overgrootvader) van Jan Back, ridder, heer van Asten, enzovoort, die leefde rond 1500. En via de Van Brederodes kwam diens nageslacht, rond 1800 uit bij Wilhelm Ernst, graaf van Lippe-Biesterfeld, de voorvader van Prins Bernhard. En de hele stoet die na Prins Bernhard kwam, dat is dus allemaal familie van ons.
Nou ja, familie......laat je hoofd niet op hol brengen, zoals Bilderdijk destijds (zie onder 5: Het Bacx-koorke).
Overigens: wie zich in de afstammingslijst wil verdiepen, raadpleeg de bronnenlijst, of neem kontakt met mij op.
5. Het Bacx-koorke
Ghiselbert van Loen alias Bac was waarschijnlijk getrouwd met een dochter van Jan Bac Arnt Berthout Bac van Tilburg, rentmeester van Hertog Jan. Deftig volk ! Ghiselbert's vader Jan was o.a. leenman van het goed "Ter Rijt" in de buurt van de Oude Markt en de Bisschop Zwijsenstraat. Via deze lijn is de familie ook verwant aan de Heren van Boxtel. Ghiselbert's zoon Henric, getrouwd met Aleijt Eryt Wijnricx van Loen, bezat goederen in Udenhout, Tilburg en Loon op Zand. De nummers van Henric en Aleijt in mijn kwartierstaat zijn 112026 en 112027
Deze Henric had een zoon Ghijsselbrecht, die de geestelijke stand verkoos en vanaf 1402 kanunnik van de Sint Jan was. Hij had meerdere prebenden (= kerkelijk inkomen) en beneficies en was executeur testamentair van Arnt Buck, die uit een voorname Bossche familie kwam en o.a. zegelbewaarder was van de bisschop van Luik.
Als executeur testamentair van de stichter, Arnt Buck dus, richtte Heer Ghijsselbrecht in de Sint Antoniuskapel, in de Sint Jan, een altaar op met twee kapelanieën. Het was een familiestichting; alleen bloedverwanten van Ghijssel en hun afstammelingen konden hier het patronaat uitoefenen, kapelaan worden of een beneficie genieten. Ghijssel speelde het klaar dat het de Back-stichting werd, en niet de Buck-stichting (hoe ondeugend !). Het altaar ging de geschiedenis in als het Bacx-koorke.
Ook richtte hij een armenfonds in, de "spynde Bacx" voor een jaarlijkse uitdeling ter waarde van 10 mud rogge. Vier mud rogge waren voor een eeuwige godslamp in het koorke.
Tot aan de komst van de protestanten in Den Bosch (1629) waren er 82 familieleden, die als beneficiant geprofiteerd hebben van de Stichting. Van deze 82 begunstigden, maakte ik een statistiekje, om te weten, wat het Bax-koorke voor Tilburg en omgeving betekende. Welnu: 37 van de 82 familieleden,, dus 45 % kwam uit omgeving Tilburg (Tilburg, Udenhout, Hilvarenbeek, enz.). Uit Den Bosch een 30-tal. Afgezien van één noorderling (uit Deventer), twee zuid Brabanders (uit Antwerpen en Weelde) en twee uit Breda was het, met 77 mensen een Meijerijsche aangelegenheid.
Na 1629 kwam de stichting in handen van gereformeerd geworden familieleden, die onder elkaar nog duchtig geprocedeerd hebben over de niet onaanzienlijke beneficies......
Wat humoristisch wordt het verhaal als Willem Bilderdijk (jawel, de bekende dichter) als mede afstammeling (via de tak Pelgrom de Bie) de genealogische documentatie van de familie in handen krijgt. Langs een bepaalde lijn werd de familie geacht af te stammen van de Heren van Heusden. De lijn doortrekkend, via de graven van Teisterbant en Kleef, kwam men dan bij de Engelse koning, de Byzantijnse keizer, de Zwaanridder Elius, enzovoort......
De 19e eeuwse romantische Bilderdijk kon de weelde niet aan. Zijn vrouw moest zich "madame de Heusden" noemen, zijn dochter moest trouwen als "Louise van Teisterbant", zelf publiceerde hij soms als Willem van Teisterbant, zijn kinderen werden deels vernoemd naar de legendarische voorouders. Hij wist nog niet wat inmiddels door de genealogen berekend is: dat, over een lange tijdslijn, iedereen in Europa familie is van iedereen. Bovendien sjoemelde hij met een (stief)voormoeder !
Bilderdijk maakte ruzie in de familie (met zijn broer Izaak) om patroon van het Bacx-koorke te worden, wat voor hem een band met dat grote verleden was. Het lukte. En toen het Bacx-koorke dreigde te verdwijnen (wegens afschaffing van feodale rechten, en er was blijkbaar fraude gepleegd) schreef hij o.a. een brief aan Willem I, met wie hij een redelijk goede relatie had. En het Bacx-koorke bleef. In 1985 genoten nog twee familieleden als rectoren een jaarinkomen van fl. 126,30 elk.
Ik weet dat allemaal dank zij Leo Adriaenssen die rond die tijd het verhaal van Ghijsel Back uitgezocht heeft, zie de bronvermelding. Hij wilde voor de aardigheid eens weten wat zijn eigen kansen waren voor een patroonschap...... Welnu, hij was zesmaal Ghijsel's neef in de 17e, een maal in de 18e en twee maal in de 19e generatie.
En ikzelf, voorzover ik kon nagaan, ben eenmaal Ghijsel's neef in de 16e, eenmaal in de 17e, tweemaal in de 18e en eenmaal in de 19e generatie.
6. Zo, dat was het !
Dit was dan een bloemlezing uit het veelkleurige en onuitputtelijke verhaal van de Tilburgse familie Bac.
Opgedragen aan alle Tilburgers en andere Midden-Brabanders die Backx, Bakx, Bax of Van Broekhoven heten.
Gullie zijt wel allemaal van deze kant. Maar een patroonschap bij ‘t koorke kunde wel vergeten......
Anton van de Wiel
Bronvermelding:
Drs. L.F.W. Adriaenssen:
De erfgenamen van Heer Ghijsel Back (Brab. Leeuw, 1985, 1989, 1990, 1991).
De afstammingswaan van Willem Bilderdijk (Jaarboek Centr.Bur.v. Genealogie 1987)
Wim de Bakker:
Meijerijsche kwartieren (Kleine Meijerij 1966, 1972) en Kwartierstatenboek 1883 - 1983
H.J.A. Van Son: Genealogie van het geslacht Van Son, eertijds geheten Van Broechoven
Th. Boeree: De kroniek van het geslacht Backx
J.R.O. en M.P.E. Trommelen: Tilburgse toponiemen in de 16e eeuw
Eigen onderzoek: Kwartierstaat van de kinderen Van de Wiel - Trompen
De afbeeldingen:
1. Wapen van de Tilburgse families Bac en Van Broekhoven
2. Kaart van Diederik Zijnen met het Huis Broekhoven uit 1760
3. Willem Bilderdijk
