Louis Sparidans
“Witte gij ’t Fratersgat
En zegde ‘gatverdikke’ ?
Dan zèède gij van onze stad,
Van Tilburg, nèt as ikke”
Een bekende strofe uit een oud Tilburgs volksvers. Een reeks coupletten, zo u wilt, die als een litanie aan elkaar worden gesmeed om bij wijze van spreken een echte Tilburger te herkennen.
De strofe slaat op de Fraterstraat, een min of meer duister straatje dat destijds liep van de kruising Lange Nieuwstraat met de Stedekestraat, met op de hoek IJzerhandel Pijnenburg. Vandaar in zuidelijke richting naar het spoor, langs de achterkant van de NS-werkplaats ‘d’n Atelier’ en aan de andere kant een tuin (met haag) toebehorend aan het fratercomplex aan de Gasthuisstraat.
Op het eind maakte het straatje een hoek van negentig graden naar rechts, langs het spoor, om vervolgens uit te komen op de Gasthuisstraat, met aan de linkerkant de overweg richting Noordhoek.
Op dat stuk langs het spoor stond de voormalige kweekschool Sint Stanislaus resp. de Drukkerij van het R.K. Jongensweeshuis, beide van de fraters.
Ik fietste er in mijn jonge jaren soms wel viermaal daags door, van en naar het Sint Odulphuslyceum naar mijn thuis in de Veldhoven (Theresia - Minister van Sonstraat).
Maar er bestaat nog een tweede betekenis voor een ‘Fratersgat’ en dat is de volgende.
De Fraters van Tilburg bezaten namelijk , naast al hun kloosters etc. ook nog een ‘buitenplaats’ in Tilburg. Dat was ‘Huize Sparrenhof’ aan de Bredaseweg, tegenover de Oude Warande. Het was eigenlijk een soort ‘lustoord’ waar de fraters zich konden ‘verpozen’ na een wandeling of anderszins.
Zo verbleef er ook geregeld een groep die als ‘de fraters van de bezigheid’ werd aangeduid.
In 1931 vatte deze groep fraters het plan op om op Sparrenhof iets groots te gaan verrichten. In 1932 werd door de toenmalig overste de historische zin uitgesproken: "Gullie kunt gerust gaan spaaien, al spit je heel Sparrenhof ten ondersteboven!" Deze uitspraak was het startsein om een vijver te gaan graven van ruim 12.000 vierkante meter!
Ter nagedachtenis aan deze anonieme werkers die hun vrije tijd staken in dit project, is de vijver en omgeving later omgedoopt tot ‘fratersgat’.
‘En zo’ist gekomen’, zou frater Venantius zeggen.
Via YouTube plaats ik hiernaast nog een bijdrage van Wim Sonneveld als frater Venantius.
Louis Sparidans
P.S. Voor diegenen die meerdere coupletten van bovengenoemd volksvers in herinnering willen roepen, plaats ik hierna nog een versie daarvan naar Piet Pels:
Zèède gij n’ pronte meens
Lôpte wel us hers en geens
Luste gèère goei patatte
Gao d’r wel ’s eene vatte
Praotte aatij effe plat
En zegde "gatverdikke"
Dan zèède gij van onze stad
Van Tilburg, nèt as ikke
Kende gij n’ duvelèèr
N’ volter of n’ schrobbelèèr
Witte wè ketaauwe zèn
Baoide wel ’s in ’t Baksven
Ziede overal fraters zat
En zegde "gatverdikke"
Dan zèède gij van onze stad
Van Tilburg, nèt as ikke
Hedde aachter oew huis ’n schòp
Kuierde wel‘s ’t Gurke op
Gaode somers meej de kènder
Naor de duinen, ’t kan nie fènder
Kende gij ’n spoomievat
En zegde "gatverdikke"
Dan zèède gij van onze stad
Van Tilburg, nèt as ikke
Witte ’t Kùrvels huukske nie
Zèède bij de hermonie
Smaokt oe piep tebak nie lekker
Gaode wel’s nor den ekker
Kôpte oe gruuntes op ’t Smidspad
En zegde "gatverdikke"
Dan zèède gij van onze stad
Van Tilburg, nèt as ikke
Witte waor den Haaikaant is
Kende gij Kees Hersemis
Lôpte wel’s langs de kaaibaant
Over ’t ven of naor ‘t Stuivesaant
Witte gij ’t Spinderpark
En zegde "gatverdikke"
Dan zéède gij van onze stad
Van Tilburg, nèt as ikke
Witte hoe n’ blaauwslôôt ruukt
Waor ge’t beste mulders zuukt
Viste wel s in ’t kenaol zeg
Wonde soms ok op den Prelweg
Zéède meej de kermis zat
En zegde "gatverdikke"
Dan zèède gij van onze stad
Van Tilburg, nèt as ikke
Protte gij van gienderwèèt
Komde wel’s deur de Rèèt
Witte ôk waor ’t kedent is
Itte polling meej de kermis
Witte gij ‘t Fratersgat
En zegde "gatverdikke"
Dan zèède gij van onze stad
Van Tilburg, nèt as ikke
Gaode wel ’s nor de mert
Of nor Melis in ‘t hert
Is oewe vadder fabrikaant
En hedde de schoonste stad van’t laand
Hekket nie gezeej gehad
Ja, zeg mar "gatverdikke"
Want ge zèèt ôk van onze stad
Van Tilburg, nèt as ikke.
