Anton van de Wiel
- Geboortedatum: 12-10-1851
- Sterfdatum: 05-02-1914
Er is een kleine groep Tilburgse typen die zich onvergetelijk gemaakt hebben en in de volksherinnering zijn blijven leven. Onder hen is er een die bij uitstek de Tijl Uilenspiegel van het Tilburg van 100 jaar geleden werd, een arme sodemieter met veel fantasie en gevatheid : Piet Stams.
Nu nog herinneren oudere Tilburgers, zoals ik, zich wat ze thuis vroeger over hem gehoord hebben. Zijn bekendste streek was die van "ééne cent de doos" en ons Moeder kon hem, met haar onnavolgbare mimiek nadoen, als hij onschuldig zei: "ik zee himmel nie: 'n duske luciferen. Ik zee gewoon: ééne cent de doos !"
Het resultaat van een onderzoekje, onder andere in het Regionaal Archief, heb ik aangevuld met anecdotes, vooral vermeld in de rubriek "Blik in het verleden" van het Nieuwsblad van het Zuiden (27 juni 1976) waarin door middel van brieven van lezers, een beeld werd gegeven van iemand - ditmaal van Piet Stams.
Mijn zoektocht leverde, vooral in het Bevolkingsregister, informatie op over een rumoerig kleurrijk gezin, dat over meer dan 30 jaar hecht en stabiel bleef. Voortdurend zijn er uitschrijvingen: naar Duitsland, Limburg, Antwerpen, Brussel, van Piet Stams en/of zijn vrouw en/of kinderen. Ze worden na een paar maanden gevolgd door herinschrijvingen, en, eerlijk gezegd, de formulieren zijn een rommelzoodje......
Zelfs de naam gaf verwarring. Stams, op z'n Tilburgs uitgesproken, kan klinken als Stamps. En Piet was er blijkbaar van overtuigd zo te heten. Meermalen staat er in het Bevolkingsregister "Stamps", waarna de p is doorgehaald !
Piet werd geboren in Boxtel op 12 oktober 1851 als zoon van Anna Catharina Stams. Hij trouwde met Aloysa Konings, geboren in Moergestel op 4 november 1852. Op 27 april 1876 werden ze ingeschreven in Tilburg, waar ze samen 5 zonen en 4 dochters zouden krijgen, waarvan een zoon en een dochter jong stierven. Geen ongezond gezin, voor die tijd en, zoals gezegd, over een lange periode hecht en stabiel.
Piet stond in het begin vermeld als dagloner, vanaf 1890 als koopman, in 1901 als arbeider. In feite was hij een sjacheraar die met de kreugel, beladen met handel, de stad introk.
Op drukke punten in de stad zat hij op een kistje met zijn hond neven zich. Zo haalde hij ook zijn beroemde streek uit: hij verkocht lege luciferdoosjes, "ééne cent de doos", en de hele stad kocht. De Tilburgers moesten er achteraf om lachen als boeren die kiespijn hadden......Als iemand de trieste moed had er al protesterend op terug te komen, dan zei Piet: "Jè jong, wie 't treft, die heeget !" Ook op de bijschriften van de foto's bij dit artikel is te zien, dat hij sterk was in uitspraken inzake moraal en filosofie......
Met de Tilburgse kermis is het gebeurd dat hij de café's binnenstapte met een van zijn zoons als beer aan de ketting, om die te laten dansen, terwijl hij met het centenbakje rond ging.....
Bij een boer stapte hij binnen en zei:"'wè hebben die deugnieten naauw wir op munne rug
geschreven ?" De boer of boerin las dan gedienstig de met krijt geschreven tekst: "Piet eet mee". En Piet: "Gèren !" En hij zat al aan tafel, met de verket in z'n hand.....
Zijn kinderen waren bepaald niet gemakkelijk en aanvankelijk dreigde Piet: "As ge nie beter oppaast, maok ik wevers van oe !" Toen ze groter werden, was het vaak ruzie in huis als Piet en de zonen gedronken hadden. Bij het tekeer gaan van de jongens, liep Piet met zijn rozenkrans in de hand nerveus het huis in en uit. Hij ging ook ieder jaar naar Scherpenheuvel waar hij voorbad en, naar men zegt, een heel stichtend voorbeeld gaf.
Piet had een veelzijdige handel. Lompen, garen spelden, schoenpoets, naainaalden......Ook worden genoemd jonge bokken en geiten, meegevoerd in een zak aan een stok over de rug.
Een beroemd incident: Piet leurde eens met aarden tabakspijpen, met lange en korte stelen. Hij riep:
"Grote(n) stelen en kleine(n) stelen, maar de grote(n) stelen het meest !" In die tijd van God, koningin, fabrikant en pastoor hadden de autoriteiten korte lontjes, en in een fabrieksstad als Tilburg, was dit al gauw opruiende taal......En terwijl het Tilburgse publiek hilarisch reageerde, moest Piet aan de politie proberen uit te leggen dat hij de pijpestelen bedoelde.
Piet was, als het erop aan kwam geen slechterik maar met de politie lag hij altijd overhoop.
Meermalen werd hij, onder algemene hilariteit, weer eens opgebracht. Zo had de pastoor van de Heikant ooit zijn toorn opgewekt, en smeet hij een steen door de ruit van de pastorie. De pastoor sloeg alarm, want wie waagt het tegen de zon in te spiersen, door zo een geestelijke te beledigen ? Een stel Heikantse wevers - ongetwijfeld familie van Peerkes, ga er maar voor opzij - ging Piet met stokken te lijf. Die koos het hazenpad en kon pas in de Goirkestraat door de politie overmeesterd worden.
Op het Goirke heeft hij ooit een politieman uit een politiewachthuisje gezet. Hij brak diens sabel doormidden en sloot zichzelf op in het wachthuisje. Het heeft uren geduurd voor de politie het wachthuisje weer kon innemen.
Het wordt nu wel iets duidelijker waarom Piet tot tweemaal toe een bezoek van enkele maanden moest brengen aan de Rijkswerkinrichting in Hoorn: in 1891 en in 1910. En tussendoor: Piet heeft ooit een klein kind van de verdrinkingsdood gered uit de poel van het Ven (het Piusplein dus).
De familie woonde achtereenvolgens in de Veldhoven, de Locomotiefstraat, het Groeseind, op Broekhoven, in de Veemarktstraat en tenslotte op de Bosscheweg (waar nu de Tivolistraat ligt). De familie was, zacht uitgedrukt, vrij mobiel, maar rond 1905 zwermde iedereen zowat uit.
Piet overleed op 5 februari 1914, Aloysa op 11 maart 1915. Maar, wat dacht je ? Het verhaal is nog niet uit, want de streken van Piet Stams reikten tot over het graf. Toen Piet overleden was, bleek de huisarts, de in Tilburg welbekende dr. Bloemen, eigenaar te zijn geworden van diens
geraamte ! Jarenlang stond Piet erbij als dr. Bloemen spreekuur hield in zijn praktijk. Nu staat hij al sinds jaar en dag in het museum De Doornboom in Hilvarenbeek. De schedel zou trouwens de zijne niet zijn.......
Anton van de Wiel
Foto's uit Beeldonline: nrs 005864 en 006389: Piet Stams mee z'ne maat, z'ne kreugel en z'n dieren.
nr. 007957: Geraamte van Piet Stams in de tuin van dr. Bloemen aan de Gasthuisstraat.
