Frans Kense
- Datering van het voorwerp: 1867-1958
We kunnen vier verschillende namen gebruiken voor hetzelfde traject, Tilburg richting Turnhout.
Eerst was er het ‘oude Bels lijntje’, de spoorlijn van 1867 tot 1958.
Toen het ‘nieuwe Bels lijntje’ waarbij het Tilburgse deel verplaatst was,
om de Oude Waranda heen, en in gebruik van 1958 tot 1973.
Vervolgens het ‘Boals lijntje’ de toeristische stoomtrein van Tilburg naar
Baarle-Nassau van 1974 tot 1981.
En nu dus het populaire ‘Bels lijntje’ als fietspad naar Turnhout, vanaf 1990.
Over de geschiedenis van het Bels lijntje bestaat voldoende goede literatuur. Maar wat intrigeert is, wat er nog bekend is over hoe die eerste spoorlijn binnen Tilburg precies gelopen heeft en of er nog foto’s van bestaan. Het is moeilijk voor te stellen dat er twintig jaar lang, een onbewaakte spoorwegovergang is geweest in de Ringbaan-West, ter hoogte van de huidige Hart van Brabantlaan. In de Bredaseweg, een bewaakte overweg, tussen de Ringbaan-West en de Academielaan!
Bij de oprichting van de spoorlijn Turnhout-Tilburg door de Grand Central Belge (B.C.G.), kwamen er tussen de Belgische grens en het station Tilburg,
vier stations en 28 wacht en seinhuizen. Bij iedere spoorwegovergang woonde een spoorwegwachter die, soms met een ketting over de weg, het wegverkeer moest stoppen. Van die originele wachthuisjes zijn er nog enkele te bewonderen langs het fietspad naar Turnhout.
Hier beperken we ons tot de die eerste vier spoorwegovergangen in Tilburg,
met bijbehorende wachthuisjes. Foto 1 en 2 tonen het tracé in 1936, en in 1955 waar deze al de Ringbaan-West kruist.Laten we de spoorlijn volgen vanaf de afslag naar Turnhout, tot 1958 gelegen bij de Gasthuisstraat. Foto 3 toont de spoorlijn richting Breda met links die afslag naar Turnhout. De fabriek met schoorsteen van wollenstoffenfabriek van M.Aelen is nog deels zichtbaar.
De eerste spoorwegovergang lag in de Industriestraat bij de fabriek van Kessels (foto 4 en 5). De Industriestraat kruiste het Bels Lijntje onder een scherpe hoek en liep vervolgens door langs de spoorlijn richting Breda.Hier heeft aan de noordoostkant van de spoorwegkruising, wachtpost 1 gestaan, maar daar is geen afbeelding van bekend.
De volgende kruising was die met de Beukenstraat met de wachtpost 2 aan
de noordkant. Zie Wh2 op foto 1, dus ongeveer bij de huidige protestantse Opstandingskerk. Hiervan is wel een afbeelding bewaard gebleven (foto 6), genomen rond 1935 in noordelijke richting. De laatste bewoner van deze ‘Spoorweg Tilburg-Turnhout-2’ was de overwegbewaker en N.S. ploegbaas Gerard W.v.d. Broek met zijn gezin.Op de foto 6, links-voor en rechts-voor,
Henk (geb. 1927) , respectievelijk Riet van den Broek (geb. 1923), samen met vier familieleden uit Limburg.In 1938 kwam daar de overweg in de nieuw aangelegde Ringbaan-West voor in de plaats. Een onbewaakte overweg,
dat kon toen met de paar goederentreinen iedere dag.
Wachthuis 3 stond aan de Bredaseweg, waar het tot 1958 heeft dienst gedaan (foto 7). De foto uit 1960, genomen richting centrum, toont nog een rustieke Bredaseweg, met net over de spoorlijn aan de rechterzijde de huidige
‘Schout de Roijstraat’. De laatste spoorwegwachter hier was Lambertus Gordeijns.Als laatste wachthuis 4 met iets meer foto’s. Nummer 4 lag aan de noordwestelijke kant van de toenmalige Berkdijksestraat, de huidige Friezenlaan. (foto 8)
Deze uniforme L-vormige woningen met voorportaal lijken redelijk riant, maar dat werden ze pas in 1913. Van 1867 tot 1913 ontbrak de zijbeuk en het voorportaal en was het vloeroppervlak echt klein, kleiner dan bij de Tilburgse weverswoningen!
Op nummer 4 was Peter F. Soethout (1896-1944), de spoorwegwachter.
Na zijn overlijden nam zijn vrouw tot 1958 de taak van spoorwegwachter over, geholpen door de tien kinderen. Het is wel gebeurt dat de kinderen bij een naderende trein, de ketting over de weg spanden en vervolgens naar school gingen.
Op een oudere foto (nr. 9) uit 1920 staan de heer en mevrouw Soethout-van Loon, met pal achter hun nog de historische schel. Die bel ging tekeer om het wegverkeer te alarmeren. De laatste foto, nr. 10 van na W.O.-II, toont mevrouw Soethout-van Loon bij het bedienen van de toenmalige spoorbomen.
Het verloop van deze oudste spoorlijn naar Turnhout is verderop goed te volgen. Deze liep aan de oostkant van de Vierwindenlaan. In de Blaak is het vroegere spoorwegtracé nu ingenomen door het fietspad, dat daarmee ook ‘Bels Lijntje’ zou mogen heten!
Foto 1 & 2: Het spoorweg tracé in 1936 en 1955 (Rob van Putten)
Foto 1 toont nog de wielerbaan bij de Bredaseweg en foto 2 dat langs de Ringbaan-West de Nederlandse Vlasspinnerij lag met eigen spoorwegaansluiting
Foto 3: Afslag Bels Lijntje bij de Gasthuisstraat rond 1960 (RAT 0007)
Foto 4: Deel van briefhoofd Kessels (RAT 060460)
Foto 5: Spoorlijn langs de fabriek van Kessels (Harrie Schoenmakers)
Foto 6: Spoorweg wachthuis nr. 2 , ca. 1935 met Henk (l)
en Riet (r) v.d.Broek (Jan van Eijck/v.d.Broek)
Foto 7: Spoorweg wachthuis nr. 3 aan de Bredaseweg (RAT 016414)
Foto 8: Spoorweg wachthuis nr. 4 (Jan van Eijck/Toon Soethout)
Foto 9: Wachthuis nr. 4 met vroegere schel achter de heer en
mevr. Soethout-van Loon rond 1920.(mevr. Van Alphen-Soethout/Jan van Eijck)
Foto 10: Wachthuis nr. 4 met mevr. Soethout (Toon Soethout/Ad Kusters)
Met dank aan Jan van Eijck, Rob van Putten en Toon Soethout.
