Frans Kense
Iedereen was verbaasd dat de boekhandel ‘Jan van Laarhoven’ bij het Wilhelminapark in de tachtiger jaren ging verdwijnen, toen er nog 140 werknemers hun baan hadden en er 16 drukpersen in gebruik waren.
Daar aan het Wilhelminapark met het huidige De Pont museum, doet nu niets meer denken aan die drukkerij met boekhandel, die er honderd jaar heeft bestaan.
Er zou dus ooit een Tilburger, een Jan van Laarhoven geweest moeten zijn die het bedrijf heeft gestart. Er is wel een bidprentje van hem, van 24 mei 1915, maar in het Tilburgse geboorte- of overlijdensarchieven komt de naam Jan van Laarhoven niet voor !
Wel van een zekere Johannes van Laerhoven, zoon van een wever en overleden op 24-5-1915, wat de gezochte Jan van Laarhoven wel moet zijn.
Zo rond 1900 kwam zijn neef de Tilburger Jan Broeken in de zaak. Hij heeft het bedrijf fors uitgebreid. Ook Jan Broeken komt in het Tilburgse geboorte- en overlijdensarchief niet voor. Wel Johannes Cornelis Brocken (1871-1959).
Waarom, zowel Jan van Laarhoven altijd, en zijn opvolger Jan Broeken meestal, een andere naam gebruikten, anders dan hun geboortenaam is onbekend, maar wel bijzonder.
Jan van Laarhoven (1828-1915)
De Tilburgse adresboeken laten de beroepsontwikkeling van oprichter Jan van Laarhoven zien. Hij begon net als zijn vader als wever. In 1863, dus op 35-jarige leeftijd zou hij begonnen zijn om naast zijn werk als wever voor de textielfabrikanten, zogenaamde ’stalenboeken’ te maken. Dikke boeken met stukjes, de monsters/voorbeelden, van een nieuwe wollenstoffencollectie van een textielfabrikant. Hij begon in een zijstraat van de Hoefstraat, in de huidige Pastoor Smitsstraat als wever. De eerste vermelding in een adresboek is in 1879 waarin hij vermeld staat als ’boekhandelaar, boekbinder’ op het Smidspad. Ook tien jaar later in 1889 woonde hij nog op het Smidspad, maar het bedrijf was al niet meer aan huis. In 1875 stond het bedrijf al apart aan het Wilhelminapark.
Jan van Laarhoven is overleden in 1915, op 87-jarige leeftijd. Zelf ongehuwd en kinderloos, heeft hij zich al vrij snel na de komst van zijn neven rond 1900 uit de zaak teruggetrokken. In 1900 was de naam Jan van Laarhoven al een begrip in Tilburg, maar zelf volstond hij ermee om toen in het adresboek als ‘winkelier’ vermeld te worden en in 1911 zelfs zonder een beroepsvermelding!
Op afbeelding 1, demonstreert hij op latere leeftijd het traditionele inbinden van een jaargang van de ‘Katholieke Illustratie’.
Jan Broeken (1871-1959)
J.C. Broeken was één van de twee neven van Jan van Laarhoven die voor 1900 in het bedrijf kwamen werken. Hij stond in 1900 in het adresboek al vermeld op het adres van het bedrijf Wilhelminapark 7, als ‘boekhandel, boekbinder’. Dus dezelfde vermelding als waar Jan van Laarhoven mee begon in 1879. Hij neemt het initiatief om in 1907 een drukpers aan te schaffen. De drukkerij is succesvol en moet in 1912 al fors worden uitgebreid. In 1913 is Jan Broeken dan algemeen directeur met op dat moment 35 werknemers. In 1938 bij het 75-jarig bestaan van de firma was hij, 67 jaar oud, nog steeds directeur van het bedrijf. Zie foto 2.
In de opeenvolgende adresboeken bleef hij steeds als Jan Broeken vermeld, maar ‘per vergissing’ niet in 1948. Toen was hij ineens ‘ Brocken, J.C., drukker, Wilhelminapark 9’. Dat werd weer keurig gecorrigeerd in 1953 in Broeken, J.C.
Het navolgende jubileum, het honderdjarig bestaan van Jan van Laarhoven werd niet in 1963 maar in 1965 gevierd, maar nu zonder de inmiddels overleden Jan Broeken/Brocken.
De bijnaam Jan Plek of Jantje Plek, afkomstig van het woord plak, voor de firma ‘Jan van Laarhoven’ was ontstaan door het werk als boekbinder. De beste, sterkste lijn die men rond 1900 kende was het zogenaamde beenderlijm, dat door boekbinders werd gebruikt.
Afbeelding 3 toont een promotiefolder uit 1990, waarin de historie vanaf 1863 wordt getoond en de actuele mogelijkheden worden toegelicht, met daarbij de vermelding:
U noemt ons nog steeds Jan Plek.
Dat mag !
Maar dan moet u wel weten over wie u het hebt.
