Dagboek Mandos (3)

Tuinstraat,

Als vervolg op de eerder geplaatste verhaaltjes onder deze titel, een dagboek uitgebracht als een ‘bevrijdingsverslag in briefvorm over de periode 8 september 1944 tot 9 mei 1945’ schets ik eerst nog even het tijdsbeeld van ‘toen’.  

Maria Mandos-Knegtel schreef de brieven aan haar dochters Anny en Ad (van 'Adriana') in een tijd dat de post in Nederland niet overal kon worden bezorgd. En al helemaal niet in de periode dat Tilburg al was bevrijd (sinds 27 oktober 1944) en een groot deel van Nederland nog door de Duitsers was bezet.

Anny woonde destijds in Maastricht. Ad (de peettante van mijn echtgenote) woonde in Amsterdam.  

‘Het meest opvallende in de brieven is de bezorgdheid en moederlijke liefde voor de kinderen die zij in die tijd niet kon bereiken. Vooral dat laatste maakt de brieven tot een menselijk document, waard om bewaard en gelezen te worden’ zo luidt het einde van de Inleiding op het dagboek.  

Op zondag 17 september 1944 vermeldt het dagboek o.a.:  

‘Het was hier vandaag om 10 uur al vliegen. Het vliegen wordt steeds erger. Na het eten, dat is om twee uur, zit ik buiten lekker in de zon. Ik was toch niets op mijn gemak. Vrijdag om 5 uur ben ik naar binnen gevlucht voor een vliegmachine dat vlak boven ons huis vloog.  

Het was een oorverdoovend geweld. Daarna mitrailleeren zoals ik nog nooit gehoord heb. Bommen er nog bij en weer in de Noordstraat. Nu 50 meter verder bij Slager van Empel. Een bom in het huis, door de etalage naar buiten en tegenover ontploft bij die huizen met die trapjes. Gelukkig geen dooden. Een ernstig gewonde, d.i. een oude vrouw, die naast van Empel woont. Wel 2 dooden op de werkplaats, daar was op locomotieven gemitrailleerd. Een bom op de ambachtschool, een op het perron.  

Nu werd ik dan geroepen om in de Stationstraat te komen kijken, Vliegmachines, het leken net visschen in een aquarium. Zoo iets heb ik nog nooit gezien. Ik zal dit ook nooit vergeten. De eenen formatie na de andere. Het bleef duren. 1/2 uur later kwamen er reeds formaties terug. Waar zouden die toch naar toe geweest zijn? Ik dacht, die gaan naar de Siegfriedlinie.  

‘t Was nu tijd voor het Lof en nog steeds hetzelfde vliegen van komen en gaan. Na het Lof hoorde ik dat de vliegtuigen parachuten met zich mee voerden. Vader en Marie-Therèse hadden zelf het zweefvliegtuig met kabel gezien. Nu werden de praatjes en onze vermoedens door de radio bevestigd. Parachutisten geland bij Eindhoven en Helvoirt.  

De stad kreeg direct weer de angstige gespannen sfeer. Auto’s reden door de straten. Militairen stonden er in met geweer in den aanslag. Er gebeurde niets. Geen explosies, die voorspeld waren. Wij zouden maar gekleed naar bed gaan. De  avond verliep rustig als gewoon.’  

Ja, persoonlijk herinner ik me die zondag de 17e september 1944 ook nog heel goed. Ik werd op die dag namelijk zes jaar en het was inderdaad een zonnige dag met praktisch de hele dag vliegtuigen in de lucht, waarvan sommige met een zweefvliegtuig achter zich aan. Wij stonden thuis (in de Minister van Sonstraat) op het platdak boven onze keuken er de hele dag naar te kijken en ook bij ons thuis was iedereen opgewonden. Zou dit het einde van de oorlog betekenen?  

Later hoorden we dat een en ander onderdeel was van het geallieerd offensief onder de naam ‘Operatie Market Garden’, ook wel bekend als de ‘Slag om Arnhem’, hetwelk helaas mislukte. Anders was Tilburg en vooral de rest van Nederland waarschijnlijk eerder bevrijd. Ofschoon, daar zijn de meningen tot op de dag van vandaag over verdeeld.  

Meer dan 1.000 troepentransportvliegtuigen en 500 zweefvliegtuigen (voor de materialen), begeleid door 1500 jagers, namen aan deze groots opgezette operatie deel. Een deel daarvan vloog over Tilburg. Ik heb nooit meer op één dag zoveel vliegtuigen gezien.

Bijgaand foto’s van een gedeelte van deze Dakota’s vlak voor hun start alsook van de luchtlandingen rond Arnhem zelf (bron: Wikipedia).  

Voorts ter illustratie hiernaast een foto van het begin van de Tuinstraat, gezien vanaf de bekende vijfsprong, waar rechts op de hoek het echtpaar Mandos-Knegtel een kledingzaak dreef.  

 

Louis Sparidans    

 

Media