Henk van Mierlo
In Maison Boes op de Heuvel, zat op 10 september 1913, Dr. Aletta Jacobs een vergadering voor over vrouwenkiesrecht.
Ik moet enige uitleg vooraf geven om te kunnen schetsen waarom juist in Tilburg deze voordracht plaats vindt.
Dat Tilburg in de woorden van Aletta Jacobs "het eerst aan de beurt" is, heeft te maken met het Katholieke bolwerk, dat Tilburg in die dagen is.
Op 29 augustus 1913 treedt er een extraparlementair kabinet aan van liberalen en vrijzinnig democraten. Dit staat onder leiding van Cort van der Linden, (naar wie in Tilburg -in 't Zand- een straat is vernoemd)
Dat kabinet sprak af om nu eindelijk eens werk te maken van een grondwetswijziging waarmee een algemeen kiesrecht(dus ook voor vrouwen) tot stand moest komen; immers deze kwestie kwam al in 1892 aan de orde en zo vervolgens in de verschillende kabinetten.
Vooral de christelijke partijen zien het vrouwenkiesrecht niet zitten, ook de katholieken niet.
Er is al veel te doen over het kiesrecht in het algemeen, lang niet alle mannen mochten stemmen bijv,ze moesten een bepaald vermogen of inkomen hebben en ouder zijn dan 25 jaar.
Zo had In 1900 daardoor maar 49 procent van alle mannen het kiesrecht en in 1913 was dat percentage gestegen naar 65. Maar de vrouwen hadden helemaal geen kiesrecht.
In 1917 werd het passief kiesrecht voor vrouwen ingevoerd en mochten zij zich dus verkiesbaar stellen. Het duurde tot 1919 voordat zij ook het actieve kiesrecht kregen den dus ook mochten stemmen. Op 18 september van dat jaar tekende Koningin Wilhelmina een wet die vrouwen het volledige kiesrecht gaf. Bij de eerste verkiezingen daarna, in 1922, kwamen zeven vrouwen in de Tweede Kamer. In dat jaar werd het vrouwenkiesrecht ook in de grondwet vastgelegd. Heden ten dage is de SGP nog steeds tegen het passieve kiesrecht voor vrouwen.
In de vergadering in Tilburg vertelde Dr. Jacobs dat Nederland en met name de Christelijken en Katholieken, de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht betichtten van “linkse”sympathieën, hetgeen zij ten stelligste ontkende.
Zo voerde zij Mgr. Gieswein op, een Hongaarse bisschop die echt niet kon begrijpen waarom zijn (mede)Katholieken, zich zo halsstarrig tegen het vrouwenkiesrecht bleven verzetten want in de omringende landen was het al wel doorgevoerd.
Er kwamen ook nog enkele vrouwen uit andere steden w.o. Breda aan het woord. Voor de geïnteresseerden volgt hieronder het totale verslag van die avond, maar de laatste spreekster wil ik toch graag citeren omdat zij met de nodige logica op humoristische wijze de positie van de vrouw op dat moment wist te schetsen:
Juffrouw Groot uit Broek in Waterland zei onder meer: “ De vrouwen moeten zich meer met de wetten bemoeien, omdat de wetten zich meer met de vrouwen bemoeien. Zij die altijd het vuile werk moeten doen, moeten in de Maatschappij ook eens den bezem hanteren. De vrouwen, die kiesrecht willen, hoeven geen soldaat te worden of heel geleerd te zijn, want velen, die geen soldaat hoeven te worden, zooals geestelijken en anderen die afgekeurd zijn, hebben toch ook het kiesrecht, terwijl toch lang niet alle kiezers juist geleerden zijn. Vakkennis is trouwens in de politiek niet zo nodig, want in het vorig ministerie was de minister van landbouw, nijverheid en handel een domme.
Twist in het huisgezin zou daardoor niet komen, want als tegenwoordig de man zijn zin niet krijgt, is er aanstonds ongenoegen, waarvan de vrouw de aanleiding genoemd wordt.”
Vrouwenkiesrecht uit de Tilburgsche Courant van 11-09-1913
VEREENIGING VOOR VROUWENKIESRECHT.
Gisteravond om 8 uur hield deze vereeniging eene openbare vergadering in Maison Boes alhier. Op deze vergadering voerden een vier tal spreeksters het Woord aangaande het vrouwenvraagstuk, met name het vrouwenkiesrecht.
Toen tegen kwart na achten een flink aantal toehoorderen en toehoorders aanwezig waren, ging de presidente, Mevrouw Dr. Aletta Jacobs uit Amsterdam over tot de opening. In haar openingswoord deelde de voorzitster mede, dat gedurende de wintercampagne een reeks vergadering zouden worden gehouden in Noord-Brabant en Tilburg het eerst aan de beurt was. Juist Tilburg had men uitgekozen teneinde in deze streken wat meer warmte te brengen voor de zaak van het vrouwenkiesrecht. Het ministerie is bij de laatste verkiezingen links geworden. Nu is er een extraparlementair kabinet gekomen, niet gebonden door beloften vroeger gedaan bij de stembus, doch door de meerderheid der Kamerleden, die welgebonden zijn door beloften, bij de stembus gegeven, Heb ministerie Heemskerk had in zijn ontwerp grondwetswijziging niet het beletsel weggenomen voor het vrouwenkiesrecht, zoodat het onrechtvaardig beginsel van uitsluitend mannenkiesrecht bleef gehandhaafd.
Om nog eene andere reden was Tilburg uitgekozen door het bestuur. Voor de vereeniging was namelijk opgetreden Mgr. Alex. Gieswein, een Hongaarsch prelaat, die er zijne afkeuring over uitsprak, dat de Nederlandsche Katholieken nog zoo afkeerig waren van het vrouwenkiesrecht.
Misschien toevallig, misschien juist om deze reden was een artikel verschenen in een Geldersen blad en overgenomen door een te Tilburg uitkomend blad, waar inde vereeniging voor Vrouwenkiesrecht op onheusche wijze is aangevallen.
Van deze vereeniging worden dingen gezegd,welke niet onbesproken kunnen blijven.
In het begin wordt gezegd, dat de jongeren door de vereeniging worden opgezweept, dat zij door drogredenen weren overgehaald om lid te worden,voornamelijk omdat Mgr. Gieswein zich heeft uitgesproken voor het lidmaatschap.
Op eene voor een Katholiek niet zeer stichtende wijze wordt geschreven over Mgr. Gieswein, die ons land door en door kent en reeds vroeger hier optrad en nu evenals vroeger optrad, nu hij in ons lankwam, voor het vrouwenkiesrecht, omdat de Katholieke geestelijkheid zich verzet tegen vrouwenkiesrecht.
In hetzelfde artikel stond ook geschreven, dat de vereeniging niet neutraal zou zijn, omdat hare leden hebben geijverd voor leden der linksche partijen.
Niet de vereeniging als zoodanig doet dit, doch eenige harer leden en men mag de vereeniging niet aanrekenen, wat enkele harer reden doen.
Omdat het afgetreden ministerie durfde voorstellen, het beletsel voor vrouwenkiesrecht te doen blijven in de grondwet, zijn leden der vereeniging opgetreden tegen de rechtsche partijen. Veel vrouwen zullen wel niet zijn opgetreden.
Ook kwam spreekster er op tegen eene uit haar verband gerukte aanhaling uit een artikel van haar omtrent het jubelen in het land over den val van het vorige ministerie.
Hierna ontving het woord Mevr. Sein uit Breda. Op de overweging, dat reeds in vroeger tijd vrouwen het zware en en moeilijke werk deden van land bebouwen, aardewerk bakken, weven en meer dergelijke, bouwde deze de stelling dat ook de vrouwen hebben medegewerkt om het sociaal stelsel te doen geworden.
De vrouw heeft evenzeer recht op ontwikkeling als de man; zij dan ook hare bestemming het huwelijk.
De man heeft de bevoegdheid om te beslissen over vrouwenzaken. De vrouw die haar intrede doet in ambten en betrekkingen, is nog door eene rechtbank van hare eigen sekse recht verschaft. Wel zeggen spotters, dat de vrouw over den man zal willen heerschen, doch zij wil alleen zijn gelijke worden in politiek opzicht .
De spreekster sloot dan met eene aansporing tot aansluiting bij eene vereeniging voor vrouwenkiesrecht.
De tweede spreekster, mevrouw Mader van de Graaf- de Bruyn uit Utrecht die het vrouwenkiesrecht van uit Katholiek standpunt verdedigde. In de eerste plaats verklaart zich voor vrouwenkiesrecht Mgr. Alex. Gieswein, zoozeer hard aangevallen om zijn optreden in deze zaak. Z .H. de Paus gaf aan een Oostenrijksch nonnenklooster denraad het kiesrecht aan te nemen, toen in hare woonplaats, een Oostenrijksch stadje, kiesrecht, ja zelfs kiesplicht voor vrouwen werd ingevoerd. Verschillende bisschoppen en Kardinalen hebben zich uitgesproken voor vrouwenkiesrecht. In België, het Katholieke zusterland, bestaat het vrouwenkiesrecht, terwijl Nederland achteraan komt. Mgr. Gieswein meende dan ook, dat de Nederlandsche vrouwen zich in groot aantal moeten aansluiten bij de Vereeniging, opdat zij haar veto kunnen uitspreken, wanneer zij dit noodig oordelen.
Laster is het, dat de vereeniging zou staan onder invloed van vrijmetselaars en socialisten. Zeker de laatsten zullen het zelf leugen heeten.
De volgende spreekster, mevrouw van der Heijden uit Ginneken, toonde aan, dat steeds door de wet de vrouw als ongeldige schepselen zijn aangezien, waar er toch zoovele wetten zijn, waarbij ook zij belang heeft. Wanneer nieuwe wetten worden gemaakt, heeft de vrouw geen medezeggenschap,.
Ook al betreffen zij haar voor een groot gedeelte, ja zelfs uitsluitend zooals de wet op het onderwijs, de woningwet, de kinderwetten, de zedelijkheidswet. De vrouwen vragen kiesrecht om ook zich te kunnen uitspreken over de te maken wetten, zekerlg die, welke de vrouw betreffen.
Juffrouw Groot uit Broek in Waterland sprak in het eigenaardig Noord-Hollandsch dialect op waarlijk aangename wijze over vrouwentoestanden, vrouwenrechten, vrouwenkiesrecht en wat daarmede samenhangt.
De vrouwen moeten zich meer met de wetten bemoeien, omdat de wetten zich meer met de vrouwen bemoeien. Zij die altijd het vuile werk moeten doen, moeten in de Maatschappij ook eens den bezem hanteeren. De vrouwen, die kiesrecht willen, behoeven geen soldaat te worden of heel geleerd te zijn, want velen, die geen soldaat behoeven te worden,zooals de geestelijken en anderen die afgekeurd zijn, hebben toch ook het kiesrecht, terwijl toch lang niet alle kiezers juist geleerden zijn. Vakkennis is trouwens in de politiek niet zoo noodig, want in het vorig ministerie was de minister van landbouw, nijverheid en handel een domme.
Twist in het huisgezin zou daardoor niet komen, want als tegenwoordig de man zijn zin niet krijgt, is er aanstonds ongenoegen, waarvan de vrouw de aanleiding genoemd wordt.
Er gaf zich niemand op voor debat, weshalve de voorzitster tegen half elf na dankzegging aan de aanwezigen voor hunne opkomst, de vergadering voor gesloten verklaarde.
Het viel me overigens op dat er in de Nieuwe Tilburgsche Courant met geen woord werd gerept over deze vergadering. Zou de naam Arts, de naam van de hoodredacteur en zijn Tilburgse naamgenoot, Katholiek Kamerlid, er iets mee te maken hebben?
Een week later16 september 1913, was het Prinsjesdag en in de troonrede stond het volgende citaat:
"Grondwetsherziening lot toekenning van het kiesrecht, behoudens vast te stellen uitsluitingen, aan alle mannelijke Nederlanders van een te bepalen leeftijd en tot wegneming der grondwettelijke belemmering legen het toekennen van kiesrecht aan vrouwen zal onverwijld worden voorbereid."
Het zou dus nog enige jaren duren voordat dat alles geregeld was. In 1922 werd pas de grondwet herzien.
Henk van Mierlo
Nuenen,
Bronnen: Wikipedia, Geschiedenis24 en Geheugen van Nederland (afb. Aletta Jacobs en vrouwenkiesrecht)
