Henk van Mierlo
- Datering van de gebeurtenis: januari 1913
Op 1 januari 1913 werd een wijziging in de Arbeidswet van kracht waarvan de belangrijkste onderdelen waren:
De arbeidsduur voor vrouwen en jeugdigen werd beperkt tot 10 uur per dag (en maximaal 58 uren per week).
Nachtarbeid door vrouwen werd verboden, evenals arbeid door gehuwde vrouwen en vrouwen die huishouding hebben te verzorgen, op zaterdag na 13:00 uur.
Vergunning tot overwerk wordt uitsluitend verleend door het Districtshoofd der Arbeidsinspectie, voor niet langer dan 7 achtereenvolgende dagen, tot ten hoogste 66 uur en is, behoudens toestemming van den Minister niet meer verleenbaar binnen 8 dagen na het eindigen der vergunning.
Dat dit bij bedrijven waar veel vrouwen werkten tot de nodige onrust leidde, met name over de vraag wie de minder gewerkte uren zou betalen, hoeft geen betoog.
Hieronder volgt een overzicht van een aantal arbeidsconflicten die ik in de eerste weken van januari 1913 in de twee Tilburgse karanten kon terugvinden.
(Ik heb voor de leesbaarheid de spelling aangepast, de zinsbouw is ongewijzigd.)
In de Tilburgsche Courant van donderdag 2 januari 1913 was het volgende bericht te lezen:
“STAKING IN DE WASSERIJ-INRICHTINGEN.
Zoals wij zaterdag berichtten dreigde er een conflict in de drie wasserijbedrijven hier ter stede. De kwestie waarom het gaat is deze.
Tot heden werd in de wasserijinrichtingen 66 uur per week uitbetaald; voor niet-werken op feestdagen of met kermis werd niets gekort.Nu schrijft de wet voor dat met ingang van 1 januari slechts 58 uur mag gewerkt worden, hetgeen de firma's Blomjous v. Glabbeek, Franken en Knegtel aanleiding heeft gegeven een veranderde loonregeling in te voeren.
Niettegenstaande thans 6 uur per week minder gewerkt, wordt zal hetzelfde weekloon worden uitbetaald, doch feestdagen en Kermisdagen waarop niet gearbeid wordt, zullen in mindering worden gebracht.
Met deze regeling heeft het gezamenlijk personeel dat 90 vrouwen en meisjes sterk is geen genoegen genomen en, de firma's medegedeeld dat, indien ook bij voorkomende feest- en andere vrije dagen geen loon werd uitbetaald, niemand heden, 2 Januari het werk zou opvatten. De patroons stemden niet toe en nu is hedenmorgen bij geen der drie inrichtingen iemand aan het werk gegaan. Alleen bij de firma Franken zijn twee vrouwen teruggekeerd.
Bij informatie deelde men ons echter mede dat met het aanwezige mannelijk personeel het werk toch voortgang kon hebben, zij het wellicht ook met enige vertraging in de aflevering. Er wordt echter alleen gewassen en gevouwen niet gestreken.
Hedenmorgen heeft het gezamenlijk personeel op Broekhoven vergaderd om zijne verdere houding vast te stellen. Men gelooft, dat van dezen kant toegegeven zal worden.
De wasserijeigenaren daarentegen willen van geen wijken weten. De politie houdt in de omtrek der wasserijen een wakend oog.”
Op 3 januari legt de krant de veranderingen in de Arbeidswet, zoals boven aangegeven, uit en zegt dat er,naast de wasserijstaking, meerdere conflicten zijn ontstaan zoals blijkt:
Hedenmorgen hebben ook op een 3-tal andere fabrieken een aantal draadmakers en meisjes, het stakingswapen ter hand genomen om de patroons te dwingen in den vervolge evenveel loon uit te betalen in minderen werktijd.
Bij de fa. J. Brouwers in de Schijfstraat staken een 6-tal draadmakers, ook bij de fa. Wed. J. B. de Beer, verschenen hedenmorgen verschillende draadmakers niet op hun werk, terwijl eindelijk bij de fa L.E.v.d Bergh 23 meisjes den arbeid niet opvatten, omdat de firma niet genegen was aan hun verzoek betreffende loonsbetaling te voldoen.”
Op zaterdag 4 januari werd het volgende gemeld:
STAKING IN HET WASSERIJBEDRIJF.
Donderdag en Vrijdagmorgen kwamen in den Gildenbond bijeen de stakende,werksters der wasserij Knegtel, Blomjous en Franken, Van de 77 zijn er 54 lid der R. K. Meisjesvereeniging St. Athanasia". Zij hebben zich gesteld onder leiding van de mannencommissie der R. K. Meisjesvereeniging St. Athanasia, aan welke commissie is opgedragen namens haar met de fa's in onderhandelingen te treden: Zij willen hetzelfde loon als vroeger behouden bij de verkorte, werktijd. In dat punt zijn allen van dezelfde mening. Ook de steunbeweging werd besproken.
De toestand in de wasserijinrichtingen is overigens nog juist dezelfde. Hoogstwaarschijnlijk, zou hedenmiddag een bespreking tussen de arbeidersafgevaardigden en wasserijeigenaren plaats hebben. .
STAKING L.E,VAN DEN BERGH
Even voor het afdrukken van ons blad vernamen we nog dat de draadmakersstaking bij de fa. L. E. v. d. Bergh hedenmiddag geheel is opgeheven. Behalve twee draadmakers, die niet meer zullen worden aangenomen, hebben alle anderen, I0 in getal het werk weder opgevat.
We slaan een dagje over omdat maandag 6 januari, Driekoningen, de krant niet verscheen en lezen op
7 januari 1913:
DE STAKING IN DE WASSCHERIJBEDRIJVEN OPGEHEVEN.
In ene hedenmorgen gehouden conferentie tussen de wasserijeigenaren en de afgevaardigden der organisaties is men tot een overeenstemming gekomen en is dientengevolge ook de staking opgeheven.
De overeenstemming is getroffen op de volgende regeling.
Er zal in het vervolg bij een 58 urige werkweek evenveel loon worden uitbetaald als vroeger toen 66 uren werd gewerkt. De dagen echter waarop niet wordt gewerkt, zoals Christ. feestdagen, Kermis en nog enkele andere vrije dagen, zullen niet worden uitbetaald. Het verlies aan loon op die dagen zal echter in den vorm van toeslag elke week worden gerestitueerd.Hiermede is wederzijds genoegen genomen en is overeengekomen, dat a I l e n morgenochtend het werk wederom zullen opvatten.
En inderdaad op 8 januari een piepklein artikeltje:
HET WERK HERVAT.
Hedenmorgen is aan alle drie de wasscherijen het werk weer hervat.
Toen ik in 1953 –veertien jaar jong- ging werken was de “normale” werkweek inmiddels teruggebracht tot 48 uur. Wel mocht de baas zonder toestemming van het arbeidsbureau 5 uur per week laten overwerken.
Henk van Mierlo
Nuenen
afb.1 t/m. 4: De bewuste krantenartikelen uit 1813. De foto komt uit Beeldonline van het RAT en laat de wasserij van NV de Leij en Franken zien aan de Telegraafstraat. Dit was een fusie van de Fa's Blomjous, van Glabbeek en Franken. Het gebouw is in 1966 afgebroken