- Geboortedatum: 10-09-1841
- Sterfdatum: 09-06-1905
Hendrik Pfaff was de eerste docent gymnastiek en wapenhandel aan de Rijks-HBS ‘Willem ll'. Hij was geboren in 1841 in Bergen op Zoom en overleed in Tilburg in 1905. Vóór zijn benoeming in Tilburg was hij sergeant tamboer in het eerste Regiment Infanterie te Nijmegen en gymnastiekleraar op diverse kostscholen. Zijn salaris in Tilburg werd vastgesteld op 600 gulden per jaar, erg laag in verhouding tot zijn collega-docenten. De reden daarvoor was gelegen in het feit dat "een leeraar in de gymnastiek niet in allen deele met de overige leeraren gelijk staat, en ook over meer vrijen tijd beschikken kan", aldus Geertsema, de minister van Binnen-landse Zaken in een schrijven aan directeur Fles op 4 april 1866. Het was hem dan ook toegestaan privaatonderwijs te geven aan andere leerlingen, iets wat zijn collega's alleen bij hoge uitzondering mochten. In het schoolarchief komen we dergelijke verzoeken regelmatig tegen, b.v. op 20 november 1866 als hij toestemming vraagt "om privaatonderwijs in de school aan jonge juffrouwen en een zevental knapen beneden 8 jaar te geven, uitsluitend tot herstel van lichaamsgebreken." Dit wordt hem toegestaan tot de zomervakantie van 1867, maar niet in de gymzaal van de school. Op het rooster van de school stonden vanaf het begin (april 1866) verplicht lessen gymnastiek, in elke klas viermaal een half uur in de week. Aan het vak werd al snel het onderdeel wapenhandel toegevoegd. Daartoe werden in augustus 1866 30 kadettengeweren en 20 gladloopsgeweren aangeschaft. Ook exerceeren kreeg een plaats: voor elke klas een uur in de week, aan het einde van de dag.
Aanvankelijk was het mogelijk om je op de HBS niet alleen als leerling voor volledig dagonderwijs in te schrijven maar ook voor slechts één of meerdere vakken. Dat gold ook voor het vak gymnastiek. In juli 1869 b.v. meldden zich hiervoor drie leerlingen van de school van Borsten aan: Louis Marsé, Norbert van Velthoven en Frans van Tulder. In 1874 blijkt deze mogelijkheid verleden tijd. Alleen voor leervakken is partieel onderwijs nog een optie.
Pfaff was ook actief in de in 1869 opgerichte Tilburgse Weerbaarheidvereniging Willem ll, niet alleen in het bestuur maar ook als lid. In de Tilburgsche Courant van 25 augustus 1869 lezen we dat hij met groot vertoon afgehaald is op het station omdat hij met schermen in Utrecht twee medailles gewonnen had. Een verband met zijn activiteiten in de Weerbaarheidsvereniging vinden we in de dagelijkse praktijk op school terug. Als ritueel liet hij zijn leerlingen marcheren richting de gymzaal en de hogere klassen werden op militaire wijze geoefend in het omgaan met geweren als voorbereiding op de taak die velen wachtte in de burgerwacht die het land moest beschermen bij rellen en mogelijke revolutiepogingen.
In 1879 komt zijn naam voor als president van de Kegelvereniging ‘Hein 1'. In 1881 is hij secretaris van de Tilburgsche Schoolvereniging en op latere leeftijd was hij bestuurslid van de in 1897 opgerichte gymnastiek- en schermvereniging ‘de Germaan' die oefende in de gymzaal van de Rijks-HBS. Hij was de enige docent gymnastiek tot 1903, toen zijn gezichtsvermogen dermate was verslechterd dat verantwoord lesgeven onmogelijk geworden was.
Gymzaal school
De gymzaal van de school is vanaf het begin een punt van conflict in de school. Aan de noordzijde van het paleis, waarin de school tot 1934 gehuisvest was, was binnen de nieuwe omheining een gebouw neergezet waar het gymnastiek- en het scheikundelokaal met de laboratoria waren ondergebracht. De docent scheikunde dr. F. van Calker beklaagde zich over deze -overigens toch wel wonderlijke combinatie- bij de directeur op 1 maart 1867: "Reeds dikwijls namelijk heb ik daarover geklaagd dat het houden van het gymnastiekonderwijs in de onmiddellijk aan het laboratorium grenzende en slechts door een tusschenschot daarvan gescheidene zaal niet slechts voor de werkzaamheden in het laboratorium ongemeen stoorend is en deze wel met ter tijd geheel onmogelijk zal maken, maar ook voor instrumenten enz. hoogst nadeelig is. Nadat ik reeds meerdere keeren mij genoodzaakt zag het laboratorium wegens het onuitstaanbaar dreunen en schokken te verlaten, daar een wetenschappelijk werken onder zulke omstandigheden niet mogelijk is, houd ik het voor mijn pligt in het belang van het laboratorium en toekomstig scheikundig onderwijs nog eens opnieuw op de dringende noodzakelijkheid eener scheiding van gymnastiekzaal en laboratorium ernstig aan te dringen."
Er wordt actie ondernomen. Binnenlandse Zaken treedt in overleg met de gemeente Tilburg. Een combinatie met een gemeenteschool wordt overwogen. Wellicht als de school van Borsten omgezet wordt in een ULO. We vernemen niets meer tot het schooljaar 1873-1974 als een plan om een nieuwe tekenzaal te bouwen annex gymzaal/ aula en de oude gymzaal in te richten als museum voor natuurlijke historie wordt afgewezen. In februari 1877 is er sprake van aanbesteding voor een nieuwe gymzaal. Minister Heemskerk bemoeit zich persoonlijk met de vormgeving: "de malle bogen moeten weg en het moet eenvoudiger." Ik vermoed dat de kwestie in een impasse is geraakt want er wordt verder niet meer over nieuwbouw gesproken.
J. de Veer