Arbeidsboetes

• Datering van de gebeurtenis: Eerste helft van de 20e eeuw

Veel is al geschreven over de arbeidsomstandigheden in de Tilburgse fabrieken van weleer. Mede afhankelijk van de tijd, alsook bezien in het licht daarvan, varieerden deze vaak van redelijk tot buitengewoon onredelijk. Ook tussen bedrijven onderling bestonden vaak grote verschillen.

Van mijn eigen vader herinner ik me nog goed dat er boetes bestonden voor het te laat komen. Het was zijn eer te na om nooit te laat te komen, maar desondanks, een enkele keer gebeurde het toch.

De fabrikanten gebruikten daarvoor een prikklok met een voor iedereen op naam gestelde kaart. Zowel vóór als na werktijd kon zo precies worden bijgehouden of iemand wel of niet op tijd aanwezig was resp. niet te vroeg vertrok (zie afbeelding 2).

Ik herinner me dat mijn vader aan het begin van de jaren vijftig van de 20e eeuw vertelde dat voor vijf minuten te laat komen al gauw een dubbeltje op het loon werd ingehouden resp. voor tien minuten zelfs een kwartje. En dat was veel geld in die tijd!

Natuurlijk leidde zulks regelmatig tot grote ergernis bij het personeel, zeker als men meende dat men er niets aan kon doen.

Nog erger was het bij de parapluie-fabriek van Gimbrère aan het begin van de 20e eeuw. Daar werd het helemaal bont gemaakt.

Via een klein ruitje dat met een plankje afgesloten kon worden, hield de dienstdoende baas toezicht op de geldende abeidsdiscipline in de werkplaats. Uit 'De Fakkel' van 8 maart 1902, ontleend aan een artikel van dr Ton Thelen in een uitgave van 'Tilburg, tijdschrift voor geschiedenis, monumenten en cultuur' uit 1995, citeer ik het volgende.

"Van tijd tot tijd loert mijnheer door dit ruitje en ziet hij nu wat, dan krijgt men boete: voor lachen 2 cts., voor praten 2 cts., omkijken 2 cts., met klompen op de stikmachine trappen (voor de kou) 2 cts., iets te laat komen 5 cts., des avonds na zes uur een behoefte doen 5 cts., een bewijs leveren van zijn doorluchtigheid eveneens 2 cts. De beboeting merkt men eerst 's Zaterdags bij de uitkering."

Wat zou 'een bewijs van doorluchtigheid' betekenen? Een boer laten ...... of een wind (een 'scheet' op z'n Tilburgs)? Ik heb het nog niet opgezocht.

Louis Sparidans, Grave