Frans Kense
- Datering van de gebeurtenis: 1318 - heden
Door de pest in het midden van de 15e eeuw verminderde het aantal inwoners van Tilburg van 3,5 naar 2,5 duizend om in 16e eeuw weer te stijgen naar 5 duizend. Omdat de gemeente archieven uit die tijd in 1595 tijdens de tachtigjarige oorlog zijn verbrand zijn er over de jaren daarvoor nauwelijks bevolkingsgegevens bekend.
In Den Bosch werd in 1318 door geestelijken de illustere ‘Lieve Vrouwe Broederschap' gesticht, een vereniging ter ere van de maagd Maria. Kort na 1380 ontwikkelde de Broederschap zich snel en naast de kleine kern van geestelijken zag men niet-geestelijke buitenleden komen die steeds belangrijker werden. Het aantal inschrijvingen groeide snel, te meer daar alle leden aflaten konden verdienen die gedurende de 14e en 15e eeuw aan de Broederschap verleend waren.
Vóór 1550 werden al ongeveer 100.000 personen ingeschreven, waarvan velen afkomstig waren uit Wenen, Londen en de Hanze-steden. Bisschoppen, koningen, prinsen en al de patriciërs van de Lage Landen, waarvan de namen terug te vinden zijn in de ledenlijsten van de Broederschap.
De ledenlijsten tot 1620 zijn nu gedigitaliseerd en die geven 163 vermeldingen van Tilburgers, over de periode van 1438 tot 1574 !
Leden moesten naast het inschrijfgeld (het intredegeld) ook uitschrijfgeld (de doodschuld) betalen. Het laatste gebeurde overwegend door de nabestaanden die daardoor ook genoemd zijn.
De nog bestaande I.L.V.-Broederschap is gevestigd in het Zwanenbroedershuis, Hinthamerstraat 94, afb. 1.
Enkele curieuze vermeldingen:
1. De Tilburgse jonkvrouwen.
Jonkvrouwen kom je niet veel meer tegen, maar rond 1500 stonden er hier vier genoemd.
a. Jouffrou Heilwich van Wissel, jonkvrouw, getrouwd met Peter van Wissel.
In 1478 vermeld dat zij beiden, bij het toetreden tot de Broederschap, hun intredegeld hebben betaald.
b. Jouffrou Janna Back, jonkvrouw, getrouwd met Gerit Back.
Zij betaalden in 1480 hun intredegeld.
c. Jouffrou Luygaert van den Hout, jonkvrouw, getrouwd met Henricx van den Hout.
Vier vermeldingen van het betalen van achterstallige doodschuld tussen 1494 en 1501.
d. Joffrou Katherina van Broeckhoven, jonkvrouw en
joffrou Beatrix van Broeckhoven, jonkvrouw.
Bij Katherina van Broeckhoven gaat het in 1494 om achterstallige doodschuld, zonder vermelding van relaties.
Bij Beatrix van Broeckhoven is in 1529 de doodschuld betaald tijdens het leven!
Zij is de dochter van Arts van Broeckhoven.
Van de drie vroegere kastelen in Tilburg, Hasselt, Moerenburg en Broekhoven, is er alleen van het kasteel van Broekhoven geen enkele afbeelding bekend.
Zouden deze beide jonkvrouwen ooit op kasteel Broekhoven hebben gewoond?
2. Pastoor Mutsaerts
Nicolaes Mutsaers (1530-1608, afb. 2) werd in 1573 de nieuwe pastoor van 't Heike, de enige kerk van Tilburg, vijf jaar na het begin van de tachtigjarige oorlog. Een roerige tijd met de opkomst van het protestantisme. In 1566 was de eerste beeldenstorm waarbij het kerkgebouw het moest ontgelden in Steenvoorde-België en tien jaar later in 1576 in de kerk van 't Heike, waar deze Nicolaes Mutsaerts toen pastoor was.
Gezien zijn capaciteiten kreeg hij 19 jaar later, op 62-jarige leeftijd de eervolle functie van abt van de ‘Spaanse' abdij in Tongerlo. Tongerlo is ook de plaats waar hij in 1608 is overleden.
De voorlaatste Tilburgse vermelding is van 1551 en de laatste uit 1574:
heer Nicolaes Mutsaerts persoen, van Tilborch heer (pastoor Tilburg ,1574), intredegeld van gezworen leden.
Uniek is deze vermelding omdat Pastoor Mutsaers niet zelf zijn intredegeld hoefde te betalen maar dat hij werd vrijgehouden door andere leden, een jaar nadat hij pastoor werd.
In zijn geval staat de doodschuld, na zijn overlijden in 1608 niet vermeld. Ongetwijfeld vanwege de chaotische oorlogsituatie toen in Brabant.
3. Aantal vermeldingen
Opvallend is het enorme onderscheid in aantal vermeldingen tussen Tilburg en Oisterwijk in het ledenregister.
Tilburg staat 163 keer vermeld en Oisterwijk 1880 keer.
Was de noodzaak tot het kopen van een aflaat in Tilburg minder groot?
Afb. 1:
Voorgevel van het Zwanenbroederschapshuis in Den Bosch, Hinthamerstraat 94.
(met dank aan de Zwanenbroederschap)
Afb. 2:
Anoniem olieverfschilderij van Nicolaas Mutsaerts, pastoor van 't Heike en later de 40e abt van Tongerlo.
RAT-008342
